"Nhiều nhà báo đã vụ lợi mạng xã hội cho các toan tính cá nhân của mình"

Phó chủ tịch thường trực Hội nhà báo Việt Nam Hồ Quang Lợi.

Ngày 13/7/2018, tại Quảng Ninh, Hội Nhà báo Việt Nam đã tổ chức tọa đàm “Nhà báo và mạng xã hội” để lấy ý kiến góp ý, của các nhà báo, các cơ quan quản lý nhà nước về báo chí, các cấp hội cơ sở hướng dẫn thức hiện điều 5 trong 10 điều Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam: “Chuẩn mực và trách nhiệm khi tham gia mạng xã hội và các phương tiện truyền thông khác”. Các ý kiến đóng góp nhằm cụ thể hóa những tiêu chí “chuẩn mực” và “trách nhiệm” của nhà báo khi tham gia mạng xã hội và các phương tiện truyền thông khác, giúp những người làm báo có nhận thức đúng đắn, góp phần định hướng dư luận xã hội, hoàn thành tốt trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của người làm báo.

Phát biểu tại Tọa đàm, nhà báo Hồ Quang Lợi, Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam cho hay, mạng xã hội đã thực sự trở thành một yếu tố rất quan trọng trong việc thu hút sự tương tác, số người sử dụng, cũng như trở thành một nguồn tin quan trọng cho báo chí. Nhiều cơ quan báo chí (đặc biệt là báo điện tử) đã sử dụng mạng xã hội và trang Fanpage để tăng cường tương tác giữa tòa soạn và bạn đọc, là kênh quảng bá hữu hiệu cho báo chí. Đồng thời, phóng viên, nhà báo sử dụng các mạng xã hội để chia sẻ thông tin lẫn nhau và là nguồn cung cấp tin, bài cho độc giả và cũng là nguồn cung cấp chủ đề mới thu hút bạn đọc. Tuy nhiên mạng xã hội cũng có không ít ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống báo chí, đặc biệt là những tờ báo gánh vác nhiệm vụ chính trị, định hướng người đọc.

Trên thực tế trong thời gian qua, trên mạng xã hội đã tồn tại vô vàn những thông tin không được kiểm soát, được nhiều người chia sẻ, hưởng ứng trong đó có các nhà báo. Những thông tin như vậy đã gây hệ lụy không nhỏ và với sự ổn định trong xã hội. Vậy vấn đề đặt ra ở đây là chuẩn mực và trách nhiệm của nhà báo khi tham gia mạng xã hội và các phương tiện truyền thông khác như thế nào, cụ thể là gì trong điều kiện hiện nay?

Sau một năm thực hiện Luật Báo chí 2016 và 10 điều quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam, bên cạnh những kết quả tích cực, đáng ghi nhận, cũng còn nhiều tồn tại, hạn chế, có những vấn đề mới phát sinh cần phải cập nhật, bổ sung để giúp cho hội viên – nhà báo xác định rõ hơn trách nhiệm xác hội, nghĩa cụ của hội viên – nhà báo khi tham gia mạng xã hội, đồng thời giúp Hội đồng xử lý vi phạm đạo đức nghề nghiệp người làm báo các cấp tham chiếu, làm cơ sở xử lý những sai phạm trong thực tiễn. Vì vậy, có thể khẳng định rằng, chủ trường của Thường trực Thường vụ Hội Nhà báo Việt Nam xây dựng văn bản hướng dẫn cụ thể hóa điều 5 Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam “Chuẩn mực và trách nhiệm khi tham gia mạng xã hội và các phương tiện truyền thông khác” là đúng đắn, cần thiết và phù hợp với thực tiễn hoạt động báo chí hiện nay.

Luật an ninh mạng vừa được thông qua tại kỳ họp thứ IV, Quốc hội khóa XIV và đã chính thức đi vào cuộc sống. Điều đó chứng tỏ sự quan tâm của Đảng, toàn dân, toàn xã hội đối với vai trò hết sức quan trọng của mạng xã hội trong đời sống xã hội nói chung và đời sống báo chí nói riêng, đặc biệt trong thời kỳ Cách mạng công nghiệp 4.0.

Nhà báo Mai Đức Lộc, Phó Chủ tịch Hội nhà báo Việt Nam cũng cho biết, Luật Báo chí 2016 đi vào cuộc sống được hơn 1 năm, các cấp hội đã thành lập được Hội đồng xử lý vi phạm Luật Báo chí và đạo đức của hội viên từ đó tình trạng vi phạm luật và đạo đức đã giảm nhiều. Nhưng thực tế việc áp dụng Luật Báo chí hiện còn tồn tại không ít hạn chế, có những hạn chế khá nghiêm trọng. Nổi bật nhất hiện nay là giải quyết mối quan hệ giữa mạng xã hội và nhà báo trên mạng xã hội. Nội dung bản Quy định đạo đức nghề báo cần bổ sung quy định nào, trong điều 5 cần làm rõ hơn “chuẩn mực” bao gồm những gì, “trách nhiệm” cụ thể thế nào, hai vấn đề này liên hệ với nhau thế nào. Người làm báo phải có trách nhiệm như thế nào khi tham gia mạng xã hội, cần phải có quy ước cụ thể, để đảm bảo tính minh bạch khi hoạt động báo chí, cần có quy định phù hợp nhằm quản lý thông tin của hội viên trên mạng xã hội.

Trong thời gian qua, Hội nhà báo Việt Nam đã tập hợp hơn 100 ý kiến đóng góp liên quan đến việc nhà báo tham gia sử dụng mạng xã hội, tránh không làm các việc không được làm đối với nhà báo.

 Ông Lê Quang Tự Do, Phó Cục trưởng Cục Phát thanh truyền hình và Thông tin điện tử cho hay, mạng xã hội trở thành mảnh đất màu mỡ cho tin giả, tin thất thiệt, tin xấu độc phát triển. Gần đây khi nhà báo tham gia mạng xã hội thì trở thành một thái cực khác, nhiều nhà báo trở thành người có ảnh hưởng tới cộng đồng, nhiều người đã vụ lợi mạng xã hội cho các toan tính cá nhân của mình. Do đó, nếu tham gia tích cực và có ích thì rất có lợi khi nhà báo tham gia mạng xã hội.

Mục tiêu nhà nước phát triển mạng xã hội lành mạnh, an toàn, có ích cho người dùng Việt Nam, phát huy vai trò của nhà báo trong việc dẫn dắt định hướng, đấu tranh với những tin đồn, tin giả trên mạng xã hội.

Bộ quy tắc ứng xử của nhà báo trên mạng xã hội phải phù hợp với quy định của luật pháp, phù hợp với quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo, từ đó có thể lược bớt trong các quy định, luật đã có rồi không cần lặp lại nữa. Quy tắc cần có tiêu chuẩn khi nhà báo tham gia mạng xã hội: Sử dụng đúng nhân thân trên mạng xã hội, các tương tác trên mạng cần chuyên nghiệp, thận trọng, không có phát ngôn kích động, gây thù hận.

Các nội dung cần đưa vào quy tắc, có hai vế “nên và không nên”, hành vi nghiêm cấm đã quy định ở Nghị định 72, Luật an ninh mạng, quy tắc ứng xử không nên đưa vào hành vi nghiêm cấm vì nghe nặng nề quá. Mạng xã hội để ủng hộ chia sẻ, lan tỏa những thông tin có ích trên mạng xã hội. Đấu tranh phản bác một cách linh hoạt và khéo léo với thông tin giả, thông tin sai trái, vi phạm pháp luật. Mạng xã hội cũng là kênh tương tác và ghi nhận ý kiến của độc giả để hoàn thiện hơn các bài báo, các tờ báo. Bình luận có văn hóa, có trách nhiệm. Kiểm tra độ tin cậy khi tương tác trên mạng xã hội.

Bình luận, nhận xét, chia sẻ về những thông tin còn đang tranh cãi, chưa bàn vấn đề đúng xác, nhưng không khuyến khích nhà báo kích động người dân để gây nóng tình hình, nóng vấn đề. Đăng tải ý kiến cá nhân về các vấn đề chính trị đi ngược với tòa soạn mà mình đang làm việc. Không lạm dụng vai trò của nhà báo để đưa ra các bình luận ảnh hưởng tới người dân.

Ông Trần Thanh Lâm, Phó Vụ trưởng Vụ Báo chí Xuất bản, Ban Tuyên giáo Trung ương, xuất hiện tình trạng nhiều cơ quan báo chí, nhà báo bị mạng xã hội “dẫn dắt, định hướng” thông tin ngược. Ví dụ, khi bàn về luật đặc khu và luật an ninh mạng, có một số nhà báo, cơ quan báo chí tham gia bình luận thiếu trách nhiệm, có một sự cổ vũ cho các thông tin trái chiều trên mạng xã hội. Có một số nhà báo thể hiện quan điểm hai mặt khác nhau, trên báo viết khác và trên mạng xã hội viết khác. Vụ hai em sinh viên bị tai nạn giao thông ở Hưng Yên, nhiều nhà báo không xuống hiện trường đã đưa tin như một vụ án mạng, gây ra sự bất ổn trong khu vực đó, gia đình nạn nhân đã định đưa quan tài xuống đường diễu phố. Mạng xã hội đã làm ảnh hưởng rất lớn tới đời sống xã hội.

Trong hướng dẫn cụ thể điều 5, có những nội dung làm sao phát huy được trách nhiệm của đảng viên làm nhà báo, một người có nhiều vai khác nhau, có tính chính trị rất cao, phát huy để tích cực hơn và trách nhiệm hơn khi lên mạng. Có kênh và cơ chế phối hợp giữa các cơ quan để xem xét việc bổ nhiệm, miễn nhiệm lãnh đạo các cơ quan báo chí.

Ông Nguyễn Vân Chương, Chủ tịch Hội nhà báo tỉnh Điện Biên, nhiều nhà báo quên đi trách nhiệm của mình khi tham gia mạng xã hội. Ví dụ, với dự thảo luật đặc khu nhiều nhà báo đưa thông tin trái chiều, nhiều nhà báo quên đi tôn chỉ mục đích của tờ báo mình đang làm việc và tờ báo mình cộng tác. Việc sử dụng thông tin trên các trang mạng khá phổ biến, nhiều thông tin chưa được kiểm chứng đã đưa lên báo. Nhiều nhà báo hả hê với các vụ án trên mạng, đưa ảnh không che mặt, vi phạm nguyên tắc đạo đức nhà báo. Do đó, cần đưa vào quy định nhà báo đưa tin trên mạng xã hội cần phù hợp với định hướng của tờ báo mình đang làm việc.