Ở Việt Nam, hương ước, quy ước xuất hiện từ thế kỷ XV, được quy định lần đầu tiên dưới triều vua Lê Thánh Tông; được các chế độ phong kiến Việt Nam sau đó và thực dân Pháp duy trì để quản lý làng xã, cộng đồng dân cư (hương ước được thừa nhận và tồn tại song song với pháp luật của Nhà nước). Sau Cách mạng Tháng Tám (1945), do quan niệm hương ước, quy ước không còn thích hợp với xã hội mới nên Nhà nước ta không đề cập đến việc xây dựng, thực hiện hương ước.
Bước vào thời kỳ đổi mới (1986), trước yêu cầu bảo vệ, duy trì, phát triển các phong tục tập quán, giá trị văn hóa tốt đẹp đang được phục hồi, xóa bỏ các hủ tục, tệ nạn nảy sinh, nhất là trong việc cưới, việc tang nhằm xây dựng đời sống văn hóa mới, chủ trương xây dựng và thực hiện hương ước đã được khẳng định trong một số văn kiện của Đảng và thể chế hóa chủ trương của Đảng, Nhà nước đã ban hành một số văn bản quy phạm pháp luật. Qua tổng kết Chỉ thị số 24/1998/CT-TTg cho thấy đến nay việc xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước đã đi vào ổn định, được xây dựng, thực hiện rộng khắp trên cả nước. Theo Báo cáo số 108/BC-BTP ngày 23-5-2016 của Bộ Tư pháp, trong số 125.083 thôn, làng được rà soát, có 109.698 bản hương ước, quy ước đã được phê duyệt, chiếm 87,7%.
 |
| Ảnh minh họa |
Hương ước, quy ước đã khẳng định được vị trí, vai trò trong xây dựng, thực hiện nếp sống văn minh, phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, xây dựng kết cấu hạ tầng, giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, vệ sinh môi trường, thực hiện chính sách dân số, gia đình và trẻ em; phát huy vai trò tự quản và xây dựng tình đoàn kết, tương thân, tương ái trong cộng đồng dân cư. Đồng thời, hương ước, quy ước còn là một trong những hình thức để thực hiện quyền dân chủ của nhân dân ở cơ sở, tạo điều kiện để nhân dân thể hiện ý chí, tham gia giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước – một trong những yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Bana Kriem, Yang Danh, dân gian có câu: “Phép vua thua lệ làng”, có thể chỉ giá trị của hương ước, quy ước trong cộng đồng dân cư. Hương ước quy ước được xây dựng dựa trên tập quán, văn hóa của cộng đồng và pháp luật nên những quy định không phù hợp trước kia dần được bãi bỏ, hướng tới phát huy giá trị của cộng đồng và thực thi pháp luật.
Có thể nói từ lâu, hương ước, quy ước đã có tác dụng duy trì lối ứng xử chuẩn mực trong cộng đồng làng, xã, giúp hạn chế, đẩy lùi những hủ tục, tập quán lạc hậu, gìn giữ và phát huy các giá trị tốt đẹp, xây dựng nếp sống văn minh.
Tuy nhiên, việc xây dựng, thực hiện bản cam kết đặc biệt này đang bộc lộ không ít tồn tại, hạn chế. Vì vậy Quyết định 22/2018/QĐ-TTg ngày 8-5-2018 của Thủ tướng Chính phủ về việc xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước là giải pháp để những bản thỏa thuận chung này thực sự có chiều sâu, phát huy được sức mạnh trong đời sống cộng đồng. Trên cơ sở hướng dẫn của Sở VH-TT&DL, các địa phương trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa đã xây dựng kế hoạch thực hiện sát với tình hình thực tế, gắn kết cộng đồng ở từng nơi.
Có thể khẳng định hương ước, quy ước đang dần chiếm địa vị pháp lý quan trọng trong đời sống xã hội, trở thành công cụ hỗ trợ và bổ sung cho pháp luật trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội tại cộng đồng dân cư. Với chức năng là thiết chế văn hóa xã hội, đồng thời là di sản văn hóa của cộng đồng, hương ước, quy ước đóng vai trò quan trọng vào việc giáo dục, gìn giữ và bảo tồn thuần phong, mỹ tục của dân tộc. Tuy nhiên, các bản hương ước, quy ước xây dựng đời sống văn hóa hiện mới chỉ chú trọng đến việc xây dựng nội dung của hương ước, quy ước, còn việc triển khai, đưa các quy định đó vào thực tiễn đời sống của người dân và được người dân thực hiện như thế nào thì chưa được chú trọng. Ở một số nơi, việc xây dựng quy ước, hương ước còn mang tính hình thức, do vậy ở nhiều thôn bản chưa phát huy được vai trò của mình trong việc bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của mình. Một số phong tục, tập quán tốt đẹp của cộng đồng chưa được phát huy một cách hiệu quả.
Theo Bản Sa/PLXH
https://phapluatxahoi.vn/phat-huy-gia-tri-truyen-thong-tu-huong-uoc-quy-uoc-170700.html
