Kỳ VI: Tuyên Hóa - Khúc tình ca vẹn nghĩa trọn tình
Từ TX.Ba Đồn, theo quốc lộ 12 (khoảng 40km) ngược dòng sông Gianh hùng vĩ (nơi gắn với lịch sử Trịnh-Nguyễn phân tranh), du khách sẽ không khó để tận mắt chiêm ngưỡng nhiều ngôi làng tuyệt đẹp của huyện Tuyên Hóa nằm lọt thỏm, bao quanh bởi những ngọn núi đá vôi sừng sững, uy nghi, xung quanh là các đồi cọ, nương ngô, đồng lúa, khóm tre... xanh mướt. Điển hình, làng Lệ Sơn (xã Văn Hóa) đẹp như một bức tranh, lưng tựa vào những ngọn núi đá vôi hùng vĩ của dãy Trường Sơn, trước mặt hướng ra sông Gianh.
Với lịch sử hình thành trên 500 năm, làng Lệ Sơn đứng đầu trong số 8 ngôi làng nổi tiếng nhất tỉnh Quảng Bình gồm: Sơn - Hà - Cảnh - Thổ - Văn - Võ - Cổ - Kim (Lệ Sơn, La Hà, Cảnh Dương, Thổ Ngoạn, Văn Hóa, Võ Xá, Cổ Hiền, Kim Nại) nên được mệnh danh là “Đệ nhất bát danh hương”. Truyền thuyết xưa kể rằng: Làng Lệ Sơn có 99 chóp núi. Vì con Phượng hoàng thứ 100 không có chóp núi để đậu nên làng không được chọn là kinh đô...
Với địa hình miền núi, bị chia cắt bởi nhiều con sông lớn, như: sông Gianh (2 nhánh Rào Trổ và Rào Nậy), sông Nan, sông Ngàn Sâu..., huyện Tuyên Hóa có rất nhiều tiềm năng để phát triển ngành du lịch.
Huyện Tuyên Hóa hiện có các di tích lịch sử và danh thắng cấp quốc gia, như: mộ và nhà thờ Đề đốc Lê Trực (xã Tiến Hóa, hang Lèn Hà (xã Thanh Hóa), Cầu Ca Tang (xã Lâm Hóa), Hang Tiên (xã Cao Quảng). Bên cạnh đó, Tuyên Hóa còn có những di tích lịch sử cấp tỉnh, như: Bãi Đức (xã Hương Hóa), hang lèn Đại Hoà (xã Đồng Hóa), nhà cụ Lê An và hang Cây Lội (xã Tiến Hóa), nơi thành lập Trung đoàn 18 (xã Đồng Hóa), hang Minh Cầm (xã Phong Hóa), miếu thờ Hiệp biện Đại học sỹ Trần Cảnh Huống (xã Văn Hóa), Đình làng Lệ Sơn (xã Văn Hóa), xưởng vũ khí Trần Táo (xã Đồng Hóa), hang Chùa Bụt (xã Cao Quảng) và mới nhất là khu bảo tồn sinh thái với diện tích trên 174ha ở lèn đá Thiết Sơn, thuộc 4 xã Thạch Hóa, Đồng Hóa, Nam Hóa, Đức Hóa...
Không chỉ vậy, Tuyên Hóa còn có nhiều công trình, địa danh gắn với quá trình lịch sử cách mạng của dân tộc, như: căn cứ chính của Lãnh binh Mai Lượng và nghĩa quân đóng ở vùng Cao Mại (xã Cao Quảng), được bố phòng chặt chẽ, có nơi luyện tập binh sĩ, xưởng đúc rèn vũ khí, gươm đao...; Làng chiến đấu Lệ Sơn (nay là xã Văn Hóa); Trung đội súng máy phòng không 12,7mm nữ dân quân xã Tiến Hóa mưu trí di chuyển các khẩu đội súng máy phòng không 12,7mm lên đỉnh Lèn Bảng phục kích bắn rơi 2 máy bay F4H của Mỹ...
Cũng từ dòng Gianh, du khách chọn phương tiện thuyền, đò để ngược sông Rào Trổ (một nhánh của sông Gianh) và trải nghiệm “cảm giác mạnh” khi vượt qua chục ngọn thác lớn trắng xoá như mái tóc nàng tiên, hai bên là cảnh núi non hùng vĩ, hoang sơ, đẹp đến nao lòng. Ở phía thượng nguồn, du khách có thể dừng để tận hưởng suối nước nóng Ngư Hóa, với nhiệt độ sôi từ 80-90 độ. Từ lâu, người dân Ngư Hóa đã sử dụng suối nước nóng này để phục vụ cuộc sống sinh hoạt. Theo các cụ cao tuổi ở đây cho biết, mỗi khi tắm ở con suối nóng, bà con cảm thấy rất thoải mái, thần thái tỉnh táo, không còn cảm giác mệt mỏi...
Cao Quảng miền non nước
Đáng chú ý, Tuyên Hoá còn có một hệ thống Hang Tiên ở xã Cao Quảng. Hang này được Hiệp hội hang động Hoàng gia Anh khảo sát lần đầu vào năm 1994 và đến nay mới chính thức được đưa vào phục vụ du lịch. Đây thực chất là một hang động khô (chỉ tạo suối vào mùa lũ), thông với hang động Tú Làn.
Hang Tiên có tổng chiều dài gần 3km, gồm 2 nhánh là hang Tiên 1 và hang Tiên 2. Hang Tiên được cấu tạo khá đặc biệt, tạo thành nhiều đoạn hang với trần hang hình vòm, cao từ 30 - 100m, có chỗ trần hang hạ thấp dần theo kiểu mái xiên, trên trần hang có những vân đá nhiều màu, hình thù độc đáo. Do hang bị ngập nước vào mùa lũ nên nền hang được phủ một lớp cát mịn. Và nhờ ánh sáng mặt trời chiếu vào bên trong hang, nên thực vật tại đây phát triển khá tốt, góp phần tạo nên bức tranh thiên nhiên hang Tiên đa màu sắc...
Cũng ngay ở xã Cao Quảng, ngoài hang Tiên chúng ta còn được tham quan Đền thờ Lãnh Binh Mai Lượng. Đền thờ Lãnh Binh Mai Lượng nằm ở chân núi Voi, thuộc thôn Tân Tiến, xã Cao Quảng, H.Tuyên Hóa.
Đến với di tích Đền thờ Lãnh Binh Mai Lượng chúng ta được đến với loại hình di tích lịch sử, ghi dấu về thân thế, sự nghiệp của Lãnh Binh Mai Lượng trong phong trào Cần Vương chống Pháp ở Quảng Bình. Mai Lượng mất ngày 12 tháng 5 năm 1890 (24/3 năm Canh Dần), được nghĩa quân và nhân dân vùng căn cứ Cao Mại bí mật an táng tại chân núi Voi, xóm Gát (nay là thôn Tân Tiến, xã Cao Quảng, huyện Tuyên Hóa). Năm 1893, gia đình đã đưa hài cốt của ông về an táng tại quê nhà, làng Thọ Linh, xã Quảng Sơn. Tại vị trí an táng Ông, nhân dân đã xây dựng đền thờ bằng tranh tre, nứa lá để thờ tự. Trải qua chiến tranh và thời gian đền thờ đã bị hủy hoại, năm 2017, để tri ân những công lao đóng góp của Lãnh binh Mai Lượng đối với phong trào Cần Vương chống Pháp ở Quảng Bình, chính quyền và nhân dân Cao Quảng đã xây dựng lại đền thờ để tưởng niệm Ông.
Phạm Trung
