Hội Lim là lễ hội lớn đầu xuân của những làng xã cổ nằm quanh núi Lim và đôi bờ sông Tiêu Tương thuộc vùng Kinh Bắc. Hội được tổ chức hàng năm ở huyện Tiên Du tỉnh Bắc Ninh. Hội Lim ngày nay là một điểm du xuân nổi tiếng, thu hút hàng vạn du khách mỗi năm. Tuy nhiên, hầu hết du khách tìm đến với Hội Lim chỉ được nghe hát quan họ tại các điểm trình diễn, mà không có cơ hội được nghe hát canh.
Hát canh - tục hát cổ nhất của quan họ
Hát canh được coi là nền tảng cho hát quan họ biểu diễn ngày nay, thường chỉ được tổ chức vào ban đêm. Có những canh hát kéo dài thâu đêm, ngắn thì cũng 1 đến 2 tiếng.
Hát canh quan là hình thức hát quan họ cổ, hát bộ, không có nhạc đệm. Có thể nói, hát canh là tục hát cổ nhất của quan họ. Hát canh chính là cách mà người quan họ trò chuyện với nhau. Các liền anh, liền chị hát bằng cả tấm lòng, để trao cho người bạn mình cả nỗi nhớ nhung trong từng câu hát sau những ngày dài không gặp.
Một canh hát quan họ khi diễn ra phải tuân thủ đúng lề, lối của hát quan họ từ xa xưa. Vì thế trước khi canh hát được hát chính thức thì các liền anh, liền chị quan họ chủ đã xúng xính trong những bộ áo tứ thân, chiếc khăn mỏ quạ.
Hát canh quan họ - hơn cả một tục hát
Hát canh quan họ thực sự là một nghi lễ. Những người tham gia canh hát vừa phải có lưng vốn vài trăm bài, biết ca đủ lối đủ câu vừa tinh tường nghề chơi, hiểu sâu sắc mọi phong tục lẫn sự cầu kỳ trong phép tắc ứng xử, giao tiếp.
Trong canh hát, các anh hai, chị hai ngoài việc thuộc bài để ứng đối còn phải có tài nói năng, giao tiếp sao cho lịch thiệp, tao nhã, tế nhị. Khi nói phải "năm thưa mười gửi". Đầu câu nói phải có tiếng "dạ", hết câu phải có tiếng "ạ".
Hát canh cũng cần những nghi thức tốn kém. Ngoài khay nước, không thể thiếu được trầu têm cánh phượng để mời các liền chị liền anh.
Và đã là hát canh thì phải hát đôi và tuân theo nguyên tắc âm xướng thì dương họa hoặc nam tòng nữ - tức là nam phải nhường cho bên nữ ra câu trước.
Một nguyên tắc nữa khi hát canh quan họ bắt buộc phải qua đủ ba chặng đó là: lề lối, giọng vặt và giã bạn.
Để có thể tham gia vào các canh hát, các liền anh, liền chị phải thuộc hàng trăm câu hát quan họ cổ. Tuy nhiên, tất cả những câu hát cổ không được ghi chép trong một tài liệu nào. Do đó, cách duy nhất để học những câu hát này là từ các nghệ nhân cao tuổi.
Khi hát canh, nếu không thể đối đáp lại được câu hát của bạn hát thì phải hát xin thua và hẹn sẽ tiếp tục cùng bạn đối đáp vào mùa xuân năm sau./.
Theo Kim Hiền, Vietnam Journey
