Đề xuất giảm 2% thuế VAT với xăng, dầu: Bài toán cần cân đối là làm sao hài hòa nghĩa vụ với ngân sách Nhà nước

Người dân, doanh nghiệp cùng hưởng lợi

Trong dự thảo Nghị quyết của Quốc hội, Bộ Tài chính đề xuất kéo dài thời gian giảm 2% thuế VAT đối với một số mặt hàng và dịch vụ, bao gồm cả xăng, dầu thêm 18 tháng, thay vì kết thúc vào tháng 6 năm nay. Bên cạnh đó, Bộ Tài chính còn đề xuất mở rộng phạm vi giảm thuế VAT này đối với xăng, dầu và áp dụng chính sách ưu đãi này đến hết năm 2026.

Trước đây, xăng và dầu không thuộc diện giảm thuế VAT 2%, do xăng trong nhóm mặt hàng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt, còn dầu thuộc sản phẩm khai khoáng. Tuy nhiên, đây là những mặt hàng quan trọng, tác động trực tiếp đến sản xuất, tiêu dùng trong nước và ổn định kinh tế vĩ mô, nên Bộ Tài chính dự kiến bổ sung xăng, dầu vào nhóm được giảm thuế.

Ngoài xăng, dầu, Bộ Tài chính cũng đề xuất mở rộng mặt hàng được giảm thuế VAT 2%, như: sản phẩm, dịch vụ công nghệ thông tin, máy giặt, lò vi sóng, dịch vụ xử lý dữ liệu. Số này cũng gồm các sản phẩm từ kim loại đúc sẵn như: thùng, bể và dụng cụ chứa đựng bằng kim loại, nồi hơi. Than, phân bón, nhựa, cao su tổng hợp dạng nguyên sinh và than nhập khẩu... cũng trong diện được đề xuất giảm thuế.

VAT là thuế gián thu, đánh vào người tiêu dùng cuối cùng. Khác với các loại thuế khác, VAT có đặc điểm là gánh nặng thuế được chia sẻ cho cả DN và người tiêu dùng. Do đó, theo Bộ Tài chính, khi giảm thuế này, người dân và DN cùng hưởng lợi, kích thích sản xuất và tiêu dùng, tạo nguồn thu cho ngân sách. Việc giảm thuế cũng góp phần tạo động lực thúc đẩy, giúp nền kinh tế đạt tốc độ tăng trưởng ít nhất 8% năm nay và hai con số giai đoạn tới.

Người dân tin rằng việc giảm thuế VAT đối với xăng, dầu sẽ giúp giảm bớt gánh nặng chi phí sinh hoạt, đặc biệt là đối với những hộ gia đình có mức thu nhập thấp và trung bình. Khi giá xăng, dầu giảm, chi phí vận chuyển và sản xuất cũng sẽ giảm theo, góp phần làm giảm giá thành các mặt hàng tiêu dùng, từ đó kích thích tiêu dùng trong nước.

DN cũng hưởng lợi từ chính sách này, đặc biệt là các DN vận tải, sản xuất và chế biến. Việc giảm thuế giúp giảm chi phí sản xuất, nâng cao khả năng cạnh tranh và khả năng phục hồi trong bối cảnh nền kinh tế đang đối mặt với nhiều khó khăn. Theo khảo sát nhanh của VCCI đầu năm 2025, hơn 78% DN ủng hộ việc giảm thuế VAT cho nhóm hàng thiết yếu như xăng, dầu.

Áp lực cân đối ngân sách

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, việc giảm thuế VAT đối với xăng, dầu là một biện pháp hợp lý để thúc đẩy nền kinh tế. Tuy nhiên, một số ý kiến cảnh báo cần phải cân nhắc kỹ lưỡng về tác động lâu dài của chính sách này đối với ngân sách quốc gia. Dù việc giảm thuế có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ngắn hạn, nhưng nếu không có các giải pháp bù đắp nguồn thu thiếu hụt, ngân sách quốc gia sẽ gặp khó khăn trong việc duy trì các chương trình đầu tư phát triển hạ tầng và hoạt động xã hội.

Tính toán của Bộ Tài chính cho thấy, việc kéo dài thời gian giảm thuế này tới hết 2026 dự kiến làm giảm thu ngân sách khoảng 121.740 tỷ đồng. Trong đó, 6 tháng cuối năm nay giảm khoảng 39.540 tỷ đồng, năm sau là 82.200 tỷ đồng.

Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội DN vừa và nhỏ Hà Nội Mạc Quốc Anh thừa nhận, áp lực cho ngân sách khi giảm thuế là có thật. “Việc giảm 2% VAT sẽ làm hụt thu ngân sách trong ngắn hạn. Nếu mở rộng với mặt hàng xăng, dầu, Bộ Tài chính ước tính có thể giảm thu khoảng 12.000 – 15.000 tỷ đồng trong 6 tháng cuối năm 2025. Tuy nhiên, cần nhìn theo hướng đầu tư – sinh lời. Chính sách giảm thuế VAT không nên chỉ nhìn dưới góc độ giảm thu mà cần xem đây là một gói kích thích tiêu dùng – đầu tư gián tiếp. Khi chi phí DN giảm, hoạt động sản xuất kinh doanh khởi sắc, mức đóng thuế thu nhập DN, thuế thu nhập cá nhân, các khoản đóng góp xã hội sẽ tăng trở lại trong trung và dài hạn” - ông Mạc Quốc Anh nhấn mạnh.

Đề xuất giảm 2% thuế VAT với xăng, dầu được đánh giá là sẽ tác động tích cực đến hoạt động của DN - những nguồn thu quan trọng của ngân sách. Thực tế, chi phí nhiên liệu là gánh nặng lớn của DN. Xăng, dầu là một trong những yếu tố đầu vào thiết yếu, đặc biệt với các lĩnh vực vận tải, logistics, sản xuất, nông nghiệp, xây dựng… Theo thống kê của Tổng cục Thống kê năm 2024, chi phí nhiên liệu chiếm từ 15 – 30% tổng chi phí đầu vào của DN tùy ngành. Vì thế, việc giảm thuế VAT từ 10% xuống 8% sẽ giúp hạ nhiệt chi phí tức thời, góp phần giảm giá thành sản phẩm, hỗ trợ DN duy trì sản xuất – đặc biệt trong giai đoạn phục hồi và đối mặt với áp lực chi phí đầu vào cao. Khi DN tiết kiệm được chi phí, giá bán lẻ có khả năng ổn định hoặc giảm nhẹ, giúp kìm hãm lạm phát, kích thích tiêu dùng và cải thiện niềm tin thị trường.

Để hài hòa bài toán cân đối ngân sách và giảm thuế hỗ trợ người dân, DN, ông Mạc Quốc Anh đề xuất một số giải pháp. Trước hết, các cơ quan chức năng có thể thiết kế chính sách theo hướng giảm ngắn hạn, theo quý hoặc nửa năm, sau đó đánh giá lại hiệu quả. Có thể áp dụng theo ngưỡng giá dầu thế giới – chỉ giảm khi giá vượt mức 90 USD/thùng để tránh thất thu không cần thiết trong giai đoạn giá thấp.

Thứ hai, cần tăng cường giám sát và yêu cầu DN chuyển lợi ích về giá bán. Tránh tình trạng giảm thuế nhưng người dân và DN không được hưởng lợi thực tế. Cơ quan quản lý thị trường cần giám sát giá bán lẻ, vận tải, vật tư đầu vào sau khi áp dụng chính sách.

Thứ ba, cần tái cơ cấu chi tiêu công – tránh phụ thuộc vào thu VAT. Cân đối giảm thu từ VAT bằng cách tiết kiệm chi thường xuyên, chống thất thoát đầu tư công và thu hút nguồn vốn tư nhân, FDI. Tăng hiệu quả thu ngân sách từ các khu vực ít bị ảnh hưởng bởi giá xăng, dầu như thương mại điện tử, tài chính số...