Đồng Yên giảm giá, Nhật Bản thay đổi chính sách tiền tệ, ảnh hưởng như thế nào đến kinh tế thế giới và Việt Nam?

Đồng Yên của Nhật Bản tiếp tục suy yếu mặc dù trước đó đã thiết lập đáy mới trong 34 năm ở mức 154,45 JPY đổi 1 USD. "Chúng tôi sẵn sàng thực hiện mọi biện pháp có thể để ứng phó với tình huống này nếu cần thiết", Bộ trưởng Tài chính Nhật Bản khẳng định.

Biện pháp ứng phó hay thay đổi chính sách tiền tệ?

Bộ trưởng Suzuki đã không đưa ra cảnh báo thực hiện hành động "táo bạo" nếu cần, một lời cảnh báo trực tiếp nhất về khả năng can thiệp vào thị trường ngoại hối mà ông từng nhấn mạnh vào tháng trước - thời điểm mà đồng Yên rớt giá kỷ lục xuống gần mức 152 JPY đổi 1 USD.

Trước đó, vào tháng 3/2024, Ngân hàng Nhật Bản (BOJ) đã kết thúc thử nghiệm kéo dài nhiều năm với lãi suất âm nhằm cố gắng ngăn chặn tình trạng lạm phát kinh tế của đất nước. Quyết định này được đưa ra sau khi Rengo, liên đoàn lao động lớn nhất Nhật Bản, đàm phán một thỏa thuận trong đó một số công ty lớn nhất nước - bao gồm Honda, Nippon Steel và ANA Holdings – chấp nhận tăng lương cho công nhân của họ lên 5,28%, mức cao nhất trong 33 năm.

Mặc dù suy đoán về động thái này ban đầu khiến các nhà kinh tế hy vọng rằng “những thay đổi này cũng có thể khiến một số nhà đầu tư cân nhắc chuyển tiền về Nhật Bản vì lãi suất có thể thu hút nhiều nhà đầu tư hướng tới trái phiếu Chính phủ Nhật Bản (JGB) thay vì trái phiếu nước ngoài”. Tuy nhiên, niềm lạc quan này có vẻ được đưa ra quá sớm và bỏ qua một số yếu tố trong và ngoài nước có thể có tác động hạn chế đến sự thay đổi chính của chính sách tiền tệ.

Suy đoán của các nhà kinh tế, việc tăng lãi suất lên 0,1% có thể tạo ra sự thay đổi trong thói quen đầu tư của Nhật Bản đã bỏ qua phần lớn văn hóa tiết kiệm đã ăn sâu của người dân nơi đây. Nhà kinh tế học cấp cao Norihiro Yamaguchi của Oxford Economics phân tích, “lạm phát dai dẳng và lương tăng không theo kịp tốc độ tăng giá đã bắt đầu làm thay đổi văn hóa tiết kiệm này. Người ta nhận ra việc duy trì tiết kiệm dưới hình thức tiền mặt hoặc tài khoản séc sẽ chẳng mang lại nhiều lợi ích và có cảm giác như giá trị thực của chúng sẽ giảm đi”. Tuy nhiên, dữ liệu về xu hướng này đưa ra những quan điểm trái chiều về việc liệu văn hóa tiết kiệm và chấp nhận rủi ro tài chính của đất nước có thực sự thay đổi hay không.

Trước đợt tăng lương vào tháng Ba, Nhật Bản đã trải qua điều mà nhiều nhà kinh tế coi là “lạm phát tồi tệ ”, nghĩa là đồng Yên yếu hơn đã đẩy giá hàng hóa hàng ngày như thực phẩm hoặc nhiên liệu tăng cao. Trong khi các nhà đầu tư lâu năm ở Nhật Bản tỏ ra cảnh giác với xu hướng này do họ từng trải qua sự sụp đổ của thị trường chứng khoán Nikkei vào những năm 1990, thì các nhà đầu tư trẻ tuổi dường như có khả năng chống chịu rủi ro cao hơn.

Theo khảo sát do Hiệp hội Tín thác Đầu tư thực hiện, lần lượt 23% và 29% người Nhật ở độ tuổi 20 và 30 đã đầu tư vào quỹ tương hỗ vào năm 2023. Tuy nhiên, cuộc khảo sát hàng quý mới nhất của BOJ cho thấy các hộ gia đình vẫn có khoảng 7 nghìn tỷ USD tiền mặt và tiết kiệm, vượt xa tổng tài sản đầu tư mà các hộ gia đình nắm giữ. 

Mặc dù BOJ có thể hy vọng, đợt tăng lương gần đây có thể tiếp tục châm ngòi cho sự bùng nổ đầu tư trong thế hệ trẻ Nhật Bản, nhưng tính chất bất bình đẳng của việc tăng lương gần đây có thể làm giảm khả năng điều này xảy ra. Thỏa thuận do Rengo đàm phán là thay mặt cho gần 7 triệu công nhân thuộc công đoàn của nước này và phần lớn không áp dụng cho những người làm việc cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), vốn chiếm 70% tổng số việc làm trên toàn quốc của Nhật Bản.

Do đó, mặc dù phần lớn người dân Nhật Bản khó có thể thu được lợi ích từ thỏa thuận lịch sử này nhưng họ vẫn phải đối mặt với việc phải đối mặt với những tác động rộng lớn hơn của việc tăng lãi suất. Quan trọng nhất, các công ty sẽ phải đối mặt với việc phải trả rất nhiều tiền để vay lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, điều này có thể cản trở họ đầu tư vào công nghệ mới, các dự án chi phí cao cũng như hoạt động nghiên cứu và phát triển.

Theo khảo sát năm 2024 của Reuters, khoảng 60% doanh nghiệp Nhật Bản kỳ vọng lãi suất sẽ tăng thêm lên 0,25% vào cuối năm 2024. Do đó, những người tham gia khảo sát đang tìm cách hoàn thành chi tiêu dự án của họ vào đầu năm trước khi chi phí vay tăng thêm. Tuy nhiên, một số công ty – chẳng hạn như công ty thiết kế thiết bị xử lý nước có trụ sở tại Tokyo – đã hoãn các dự án quy mô lớn hơn do lo ngại về chi phí đi vay. Những lo ngại này làm tăng nguy cơ các doanh nghiệp vừa và nhỏ không thể phát triển doanh nghiệp của mình một cách bền vững vì những chi phí bổ sung này làm giảm tỷ suất lợi nhuận mỏng như dao cạo của họ và làm giảm khả năng họ cũng tăng lương cho nhân viên của mình ở mức tương tự 5,28%.

Kịch bản này có thể tiếp tục xu hướng các hộ gia đình tích trữ tiền mặt và dẫn đến việc các công ty cắt giảm chi phí, bao gồm cả việc sa thải nhân viên, nhằm khắc phục những khó khăn kinh tế sắp tới. 

Nhân tố bên ngoài

Trong khi đó, những khó khăn của nền kinh tế Trung Quốc cũng là nguy cơ tiềm ẩn đối với sự thành công của việc điều chỉnh chính sách tiền tệ của Nhật Bản. Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản và chiếm 20% kim ngạch xuất khẩu của nước này. 

Tuy nhiên, Trung Quốc đang trải qua quá trình phục hồi kinh tế yếu hơn dự kiến ​​sau đại dịch Covid-19 do tầng lớp trung lưu ngày càng thu hẹp, bong bóng bất động sản vỡ và sau đó là sự sụt giảm chi tiêu tiêu dùng trong nước. Sự suy giảm tổng thể về sản lượng kinh tế này cũng có thể khiến thương mại Trung-Nhật giảm trong suốt năm 2024, tác động tiêu cực đến cả các công ty lớn và doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Nhật Bản.

Trong khi việc đồng Yên giảm xuống mức gần kỷ lục sau đợt tăng lãi suất của BOJ có thể mang lại lợi ích cho các nhà xuất khẩu Nhật Bản đang tìm cách bán sản phẩm của họ với giá rẻ ra nước ngoài, thì đồng yên yếu cũng có thể tác động tiêu cực đến các doanh nghiệp và hộ gia đình trong nước khi chi phí nhập khẩu tăng.

Lĩnh vực dịch vụ của Nhật Bản có thể sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực nhất bởi các yếu tố nói trên. Lĩnh vực dịch vụ của Nhật Bản - bao gồm cả du lịch - chiếm 70% GDP của đất nước. Tổng lượng khách du lịch nội địa đến Nhật Bản năm 2023 đạt 25 triệu người và mang về kỷ lục 35,9 tỷ USD. Tuy nhiên, tổng số lượng người nhập cảnh từ Trung Quốc – quốc gia là nhóm lớn nhất và là người chi tiêu nhiều nhất trước đại dịch Covid-19 – vẫn chưa trở lại mức trước Covid-19 mặc dù đồng yên yếu đến mức nào trong năm qua.

Mặc dù tâm lý của các công ty trong lĩnh vực dịch vụ phần lớn là tích cực khi họ tiếp tục phục hồi sau đại dịch, nhưng lĩnh vực này có thể sẽ tiếp tục bị cản trở ít nhất một phần do những khó khăn kinh tế trong nước của Trung Quốc, dẫn tới các hộ gia đình Trung Quốc giảảim nhu cầu đi du lịch nước ngoài tốn kém.

Những yếu tố kinh tế khá bi quan này sẽ không nhanh chóng mất đi trong năm nay  - đặc biệt là những khó khăn kinh tế của Trung Quốc. Do đó, có nguy cơ cao về tác động của sự thay đổi chính sách tiền tệ của Nhật Bản – cụ thể là chi phí vay tăng, chi phí hàng hóa tăng, giá nhập khẩu tăng – sẽ tác động tiêu cực đến lĩnh vực dịch vụ quan trọng của Nhật Bản.

Kịch bản như vậy có thể khiến các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong lĩnh vực dịch vụ phải cắt giảm thêm chi phí trong suốt cả năm để bảo vệ tỷ suất lợi nhuận của họ, đặc biệt khi đồng yên ngày càng suy yếu khiến họ phải chịu chi phí nhập khẩu ngày càng tăng đối với các vật tư quan trọng trong kinh doanh.

Ảnh hưởng như thế nào đến Việt Nam?

Kiều hối về Việt Nam từ xuất khẩu lao động chiếm 30-40% kiều hối về Việt Nam mỗi năm. Vì vậy, đồng Yên Nhật giảm giá sẽ tác động làm giảm giá trị thu nhập của người lao động chuyển về nước và cũng bị ảnh hưởng không nhỏ tới kiều hối.

Ông Phạm Thái Sơn, CEO NTQ Solution cho biết, từ đầu năm nay, thị trường và nền kinh tế Nhật Bản đã có sự tăng trưởng trở lại, doanh thu từ đồng Yên của các công ty hoạt động tại Nhật Bản nhìn chung đã có sự tăng trưởng so với thời kỳ Covid-19.

Tuy nhiên, với sự sụt giảm tỷ giá đồng Yên, khách hàng Nhật Bản lại có văn hóa khá truyền thống là thanh toán các hợp đồng mua dịch vụ từ Việt Nam bằng Yên chứ không phải USD, điều này dẫn tới doanh thu khi quy đổi ra VND để thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh của NTQ Solution nói riêng và các doanh nghiệp xuất khẩu phần mềm và dịch vụ công nghệ thông tin sang Nhật nói chung sẽ sụt giảm. Trong khi đó, chi phí doanh nghiệp không thay đổi hoặc phần lớn bị tăng lên, dẫn tới bào mòn lợi nhuận.

Đồng Yên giảm khiến lượng lớn nhân sự Việt tại thị trường Nhật đang lựa chọn quay trở về nước do thu nhập không còn đảm bảo, vì thế nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong quá trình tuyển dụng và phái cử nhân sự sang Nhật Bản trong thời gian qua. Thậm chí nếu tình trạng này kéo dài, thị trường Nhật Bản sẽ không còn là thị trường hấp dẫn với các lao động có tay nghề cao, mang đến những ảnh hưởng lâu dài cho các doanh nghiệp.

Ông Tạ Sơn Tùng, Chủ tịch Công ty cổ phần Rikkeisoft nhận định: Thị trường Nhật Bản là một trong những thị trường lớn mà Rikkeisoft cung cấp các giải pháp và dịch vụ công nghệ thông tin. Vì vậy, khi giá tiền tệ của quốc gia này giảm, doanh thu và lợi nhuận từ thị trường này đã giảm.

Ông Nguyễn Minh Tuấn, Tổng Giám đốc AFA Capital cho biết, các nhà đầu từ thường quan tâm tới đồng USD và coi đó như một chỉ số dẫn dắt toàn bộ thị trường. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận một cách sâu sắc hơn về những yếu tố tác động tới thị trường thì chúng ta cần nhìn vào những quốc gia thực sự có hoạt động thương mại đối với Việt Nam.

Ông Tuấn cho rằng, Nhật Bản và Hàn Quốc là những quốc gia mà nhà đầu tư cần quan tâm vì nó sẽ tác động thực sự đến giá trị của VND. Tỷ giá trung tâm của VND được xác định bởi sức mạnh của 6 đồng tiền là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam.

Hiện nay, Nhật Bản là đối tác thương mại lớn thứ tư của Việt Nam, chỉ đứng sau Trung Quốc, Mỹ và Hàn Quốc. Trong đó, xuất khẩu của Việt Nam sang Nhật Bản đạt 24,23 tỷ USD vào năm 2022, trong khi nhập khẩu từ Nhật Bản đạt 23,57 tỷ USD. “Chính vì vậy, sự biến động của JPY sẽ tác động cả hai chiều đối với hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam”, ông Tuấn cho biết.

Ngoài ra, chuyên gia cũng lưu ý rằng, Nhật Bản đang nằm trong danh sách những quốc gia đầu tư FDI vào Việt Nam nhiều nhất. “Trong trường hợp lợi suất hay lãi suất tại Nhật Bản tăng lên, chắc chắn họ sẽ giảm đầu tư ra nước ngoài”, ông nói.

Vị Chuyên gia này cũng nhận định thêm rằng, việc JPY mất giá còn có thể tác động tới các doanh nghiệp xuất khẩu sang nước này, đặc biệt là các công ty gia công phần mềm. Một yếu tố khác mà ông Tuấn lưu ý đó là dòng kiều hối từ Nhật Bản khi lực lượng lao động của Việt Nam tại đây rất lớn.

“JPY sẽ tác động rất lớn đến thu nhập của lao động  tại thị trường Nhật Bản và quyết định đầu tư. Nếu JPY mạnh thì người lao động sẽ xem xét có nên đầu tư ở Nhật hay nhanh nhanh chóng chuyển về Việt Nam để tránh chịu rủi ro mất giá”, ông Tuấn nói.  

Theo ước tính từ Cục Quản lý lao động ngoài nước, mỗi năm, lao động làm việc tại nước ngoài chuyển về Việt Nam khoảng 3 đến 4 tỷ USD kiều hối. “Như vậy, nếu JPY mất giá thì lượng tiền mà người lao động chuyển về nước sẽ bị ảnh hưởng rất nhiều”, ông nói thêm.

 Theo Thương Hiệu Và Công Luận