Gỡ 'hòn đá tảng' cản bước HTX chuyển đổi số

Theo số liệu từ Liên minh HTX Việt Nam, tính đến cuối năm 2024, cả nước có khoảng 33.557 HTX đang hoạt động, trong đó có 22.415 HTX nông nghiệp, chiếm tỷ trọng lớn nhất. Mặc dù số lượng HTX hoạt động hiệu quả đang tăng, việc ứng dụng công nghệ vẫn còn khoảng cách lớn.

Thiếu cả vốn và nhân lực

Rào cản lớn nhất và trực diện nhất đối với HTX khi nghĩ đến CĐS chính là vấn đề tài chính. Các HTX, đặc biệt là HTX nông nghiệp, thường có quy mô nhỏ, lợi nhuận gộp không cao, và nguồn vốn chủ yếu từ đóng góp của thành viên. Việc trích lập quỹ đầu tư phát triển công nghệ là một thách thức lớn.

Theo một khảo sát gần đây của Liên minh HTX Việt Nam, trên 70% các HTX được hỏi cho biết chi phí đầu tư ban đầu cho phần mềm quản lý, thiết bị cảm biến, hoặc xây dựng kênh thương mại điện tử riêng là rào cản lớn nhất.

Bà Mai Thị Thùy Trang, Giám đốc HTX Tài Thịnh Phát Farm (Cà Mau) chia sẻ, các thành viên trong HTX biết dùng phần mềm quản lý kho, quản lý thành viên sẽ hiệu quả hơn sổ sách, nhưng một bộ giải pháp cơ bản cũng tốn hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu đồng. Với HTX, chi phí đó là một gánh nặng. Chưa kể, phần mềm cần bảo trì, nâng cấp hàng năm, đó là chi phí duy trì dai dẳng mà các thành viên phải tính toán.

HTX Trà sen Quảng An Hương Thủy (Hà Nội) là một ví dụ điển hình cho thấy sự cần thiết của vốn mồi. Để đưa sản phẩm trà sen và các dịch vụ du lịch trải nghiệm lên nền tảng số, HTX đã phải đầu tư xây dựng website tích hợp thanh toán trực tuyến và ứng dụng quản lý đơn hàng. Dù hiệu quả kinh doanh tăng đáng kể sau CĐS, ban lãnh đạo HTX thừa nhận, nếu không có sự hỗ trợ ban đầu về vốn từ một chương trình, dự án, việc đầu tư này gần như không khả thi. HTX cũng phải "thắt lưng buộc bụng" mới dám chi tiền cho công nghệ. Nhiều HTX khác vẫn đang dùng sổ sách vì không dám mạo hiểm với nguồn vốn ít ỏi của mình.

Ngoài tài chính, nhân lực và kỹ năng số cũng là nút thắt dai dẳng nhất trong khu vực kinh tế tập thể. Trong số hơn 20.000 HTX nông nghiệp trên cả nước, tính đến năm 2024, chỉ có hơn 10% HTX ứng dụng công nghệ cao (tương đương khoảng 2.500 HTX). Mặc dù con số này đã tăng gần 10 lần so với năm 2017 (khi chỉ có 193 HTX), nhưng tỷ lệ này vẫn còn rất khiêm tốn so với tổng số HTX.

Nhiều đại diện HTX cho rằng, các thành viên sản xuất cả đời bằng kinh nghiệm, giờ phải học dùng smartphone, học cách nhập liệu vào máy tính để truy xuất nguồn gốc..., thấy rất phức tạp! Điều này không phải là các thành viên HTX không muốn, mà chủ yếu do tiếp thu quá chậm.

Trên thực tế, nhiều HTX thiếu hẳn bộ phận chuyên trách về công nghệ thông tin. Bình quân một HTX nông nghiệp có ứng dụng công nghệ cao sử dụng 93 lao động, thấp hơn so với các HTX khác, cho thấy mô hình CĐS có thể tinh gọn nhân sự nhưng lại đòi hỏi chất lượng nhân sự cao hơn. Vậy nhưng các thành viên trẻ có kiến thức số lại có xu hướng làm việc tại các thành phố lớn, khiến HTX luôn trong tình trạng "khát" nhân lực số hóa.

Bên cạnh yếu tố con người, hạ tầng số ở vùng sâu, vùng xa vẫn là một thách thức lớn. Việc áp dụng các công nghệ như IoT (Internet vạn vật) để theo dõi môi trường nuôi trồng đòi hỏi kết nối internet tốc độ cao, ổn định.

PGS.TS Đặng Văn Đông, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau quả, Trưởng Ban hoa, cây cảnh, Hội Sinh vật cảnh Việt Nam chia sẻ, ở một số vùng, việc lắp đặt đường truyền cáp quang đã là khó khăn, nói gì đến việc duy trì hệ thống cảm biến thông minh. Sự chênh lệch về hạ tầng số giữa thành thị và nông thôn đang tạo ra "hố sâu" khoảng cách số giữa các HTX.

Cùng chung sức tháo gỡ

Để vượt qua những "hòn đá tảng" này, cần có sự vào cuộc đồng bộ từ Nhà nước và các tổ chức liên kết. Theo PGS.TS Đào Thế Anh, Chủ tịch Hội Khoa học Phát triển Nông thôn Việt Nam, nông dân, thành viên HTX vốn có năng lực sản xuất rất tốt nhưng khâu tiếp cận thị trường còn nhiều khó khăn do chưa ứng dụng CĐS hiệu quả.

Chính vì lẽ đó, Nhà nước cần đóng vai trò là "bà đỡ" thông qua việc tập trung giải quyết vấn đề tài chính và hạ tầng. Điều này bao gồm việc xây dựng Quỹ hỗ trợ CĐS chuyên biệt cho HTX với lãi suất ưu đãi, thủ tục đơn giản, và hỗ trợ chi phí thuê bao phần mềm thay vì yêu cầu mua đứt, giúp giảm gánh nặng tài chính ban đầu. Song song đó, việc đầu tư nâng cấp hạ tầng viễn thông tại các vùng nông thôn, hỗ trợ các HTX lắp đặt thiết bị cần thiết (như điểm cầu Internet cộng đồng) là thiết yếu.

Giải quyết bài toán nhân lực cũng cần sự chung tay của các cơ quan quản lý và doanh nghiệp công nghệ. Việc tổ chức các khóa tập huấn thực chiến, chú trọng vào đối tượng người lớn tuổi thông qua các chương trình như "Thành viên HTX làm quen với App", tập trung vào kỹ năng bán hàng trên sàn thương mại điện tử địa phương là giải pháp thiết thực. Đồng thời, cần khuyến khích các doanh nghiệp công nghệ phát triển các phần mềm quản lý riêng cho đặc thù của HTX, với chi phí thấp và giao diện đơn giản. Đặc biệt, chiến lược "Người trẻ về làng" cần có chính sách ưu tiên và hỗ trợ để thu hút thanh niên có kiến thức số trở về làm việc tại HTX, bằng cách tạo ra các vị trí công việc hấp dẫn liên quan đến CĐS và marketing số.

CĐS không phải là đích đến, mà là một hành trình liên tục. Đối với HTX, hành trình này còn gian nan hơn nhiều vì sự giao thoa của rào cản: Thiếu vốn, thiếu nhân sự. Tuy nhiên, nếu biết tận dụng các chính sách hỗ trợ, dám mạnh dạn thay đổi tư duy, và ưu tiên áp dụng công nghệ từ những bước nhỏ nhất, các HTX hoàn toàn có thể tìm được "lối đi riêng", biến công nghệ thành đòn bẩy để nâng cao giá trị sản phẩm và khẳng định vị thế trong nền kinh tế số.