Từ câu chuyện Asanzo: Doanh nghiệp khổ vì những quy định chưa rõ ràng

Chuyên gia kinh tế Đinh Trọng Thịnh đã chia sẻ qua điện thoại với DĐDN về câu chuyện của Asanzo.

Theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, cơ quan quản lý nhà nước cần sớm ban hành những chính sách, văn bản cụ thể quy định về hàng hóa được ghi nhãn sản xuất tại Việt Nam, từ đó các doanh nghiệp xác định được cần phải làm những gì để không vi phạm pháp luật.

-Vậy, theo ông số phận Asanzo sẽ như thế nào khi mọi thứ thì vẫn chưa rõ ràng, nhưng lại nhìn thấy rõ nhất là doanh nghiệp này đang bị khách hàng quay lưng và đối diện với nguy cơ phá sản?

Đối với sản phẩm có xuất xứ không thuần túy, theo quy định của pháp luật Việt Nam là sản phẩm có tỉ lệ phần trăm giá trị nguyên liệu không có xuất xứ từ Việt Nam ≥ 30% tổng giá trị của hàng hóa được sản xuất ra. Điều này thể hiện ở Thông tư 05/2018/TT - BCT ngày 03/04/2018 quy định về xuất xứ hàng hóa. Như vậy, nếu hiểu đúng, một hàng hóa được gắn dòng chữ "Made in Vietnam" chưa chắc nguyên liệu làm nên hàng hóa đó có xuất xứ 100% từ Việt Nam. Thực tế, các doanh nghiệp, chẳng hạn như may mặc, có khoảng 50% nguyên liệu vải sợi được nhập từ Trung Quốc nhưng sản phẩm được hoàn thiện tại Việt Nam nên hoàn toàn vẫn đáp ứng tiêu chí "Made in Vietnam".

Đối với mặt hàng công nghệ như điện thoại smatphone, việc xác định xuất xứ cũng tương tự như đối với mặt hàng may mặc. Đây là sản phẩm được xác định theo xuất xứ không thuần túy. Chung quy lại, nhãn xuất xứ "Made in Vietnam" là để chỉ ra rằng sản phẩm được sản xuất ở Việt Nam. Một chiếc smartphone được ghi dòng chữ “Made in Vietnam” nhưng nó chỉ mang ý nghĩa là sản phẩm này được sản xuất và lắp ráp tại Việt Nam mà thôi. Cũng giống như một chiếc iPhone ghi "Made in China", sản xuất và lắp ráp tại Trung Quốc nhưng đó là sản phẩm của Mỹ.

Ở thời đại 4.0, chuỗi cung ứng toàn cầu thì cái nào rẻ, có lợi cho doanh nghiệp là họ đem về cho doanh nghiệp họ chứ không nhất thiết phải nguyên liệu, chế biến của Việt Nam mới là Việt Nam.

Trở lại vụ Asanzo, ông Phạm Văn Tam - chủ tịch Asanzo nói rằng đối với sản phẩm tivi, Asanzo nhập 70% linh kiện từ Trung Quốc, 30% còn lại Asanzo tự làm như: thiết kế bảng mạch, hiệu chỉnh phần mềm Android TV, bộ nguồn phù hợp với điện 220V, remote... Nếu Asanzo chứng minh được điều này thì được phép ghi nhãn xuất xứ hàng hóa là Việt Nam. Nếu vậy, căn cứ vào luật Asanzo không sai. Trường hợp này, cần thanh tra kiểm tra để chứng minh đúng sai.

Một thực tế được ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) tại cuộc họp của Bộ này thẳng thắn chỉ ra là, dù có các văn bản khác nhau nhưng hiện chưa có quy định rõ ràng xác định xuất xứ hàng hóa như nào được gọi là “sản xuất tại Việt Nam”, “hàng hóa của Việt Nam”. Vì thế, trường hợp do quy định pháp luật chưa rõ ràng khiến doanh nghiệp hiểu chưa đầy đủ, hoặc doanh nghiệp không cố tình vi phạm thì cần tạo điều kiện để doanh nghiệp khắc phục sai sót để tiếp tục tạo ra của cải vật chất, việc làm cho người lao động.

-Ông có thể phân tích rõ hơn về những quy định này?

Các quy định pháp luật hiện hành dù đang được hoàn thiện để phù hợp với thực tế sản xuất và kinh doanh hàng hóa tại Việt Nam nhưng phạm vi điều chỉnh chủ yếu là nhãn hàng hóa, chỉ dẫn địa lý và thương hiệu. Về cách ghi nhãn, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 43/2017/NĐ-CP ngày 14 tháng 4 năm 2017 về nhãn hàng hóa. Tuy nhiên, Nghị định này chỉ quy định về nội dung, cách ghi và quản lý nhà nước về nhãn đối với hàng hóa lưu thông tại Việt Nam và hàng hóa nhập khẩu nhưng chưa quy định tiêu chí để xác định loại hàng hóa được ghi nhãn “Sản xuất tại Việt Nam”. Về chỉ dẫn địa lý đối với sản phẩm, các quy định được đề cập tại Luật Sở hữu trí tuệ, Nghị định số 103/2006/NĐ-CP ngày 22 tháng 9 năm 2006 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ về sở hữu công nghiệp và các Thông tư liên quan.

Theo quy định tại các văn bản nêu trên, một chỉ dẫn địa lý được bảo hộ cho sản phẩm nếu sản phẩm đó có nguồn gốc địa lý, danh tiếng, chất lượng hoặc đặc tính chủ yếu của vùng lãnh thổ tương ứng với chỉ dẫn địa lý đó. Đây là quy định về bảo hộ chỉ dẫn địa lý đối với một sản phẩm cụ thể từ một vùng lãnh thổ xác định, không quy định ghi nhãn hàng hóa sản xuất tại Việt Nam nói chung.

Về thương hiệu hàng Việt Nam, Bộ Công Thương ban hành Quyết định số 984/QĐ-BCT ngày 06 tháng 3 năm 2012 kèm theo quy chế xây dựng và thực hiện Chương trình Thương hiệu quốc gia. Quyết định số 984/QĐ-BCT nêu trên có tiêu chí để hàng hóa được gắn mác “Viet Nam Value” (Giá trị Việt Nam) nhằm quảng bá tên thương mại, chỉ dẫn địa lý và nhãn hiệu hàng hóa của Việt Nam trên thị trường trong và ngoài nước. Với sự ra đời của Nghị định số 31/2018/NĐ-CP ngày 08 tháng 3 năm 2018 của Chính phủ quy định chi tiết Luật Quản lý ngoại thương về xuất xứ hàng hóa (thay thế Nghị định số 19/2006/NĐ-CP ngày 20 tháng 02 năm 2006 trước kia), Việt Nam đã có hành lang pháp lý về xuất xứ hàng hóa.

Quy định hiện hành là căn cứ để xác định “hàng hóa có xuất xứ Việt Nam”, được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) hoặc chứng từ tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa của Việt Nam nhằm hưởng ưu đãi thuế quan hoặc phi thuế quan khi xuất khẩu sang thị trường mà Việt Nam có cam kết quốc tế. Trên cơ sở cam kết quốc tế và Luật Quản lý ngoại thương, Chính phủ ban hành Nghị định số 31/2018/NĐ-CP nêu trên với phạm vi điều chỉnh về xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, xuất xứ hàng hóa nhập khẩu, không điều chỉnh về ghi nhãn xuất xứ hàng hóa.

Trong trường hợp của Asanzo để xác định các sản phẩm của công ty này có phải là sản phẩm “Made in Vietnam” hay không thì cần phải hiểu rõ các quy định pháp luật về xuất xứ hàng hóa, ghi nhãn hàng hóa kết hợp với việc kiểm tra, đối chiếu và đánh giá các hồ sơ kê khai hải quan khi nhập khẩu hàng hóa của Asanzo. Theo các thông tin hiện tại trên báo chí, chưa thể kết luật việc Asanzo gắn mác “Made in Vietnam” trên sản phẩm của mình là đúng hay sai. 

-Có ý kiến cho rằng, việc Asanzo ghi xuất xứ "Made in Vietnam" sẽ không sai nếu căn cứ theo Hiệp định thương mại Asean Trung Quốc. Ông bình luận thế nào về quan điểm này?

Tôi chưa bàn tới Hiệp định thương mại giữa ASEAN với Trung Quốc, vì trong hiệp định này cũng không quy định cụ thể bao nhiêu phần trăm. Như vậy, vấn đề này cần phải có quá trình điều tra, chứng minh một cách đầy đủ, rõ ràng. Thực tế, chúng ta chưa có điều tra, kết luận nên cũng sẽ rất khó để quy kết cho Asanzo là có vi phạm hay không.

-Từ câu chuyện của Asanzo, số phận của những thương hiệu Việt khác sẽ như thế nào từ nguyên nhân thiếu quy định chưa cụ thể, rõ ràng trong thời gian qua, thưa ông?

Việc đầu tiên là bản thân các doanh nghiệp cần phải tự đứng trên chính đôi chân của mình, để từ đó tạo ra thương hiệu riêng cho mình trên thị trường. Còn về phía cơ quan quản lý, cần ban hành những chính sách, văn bản cụ thể, từ đó các doanh nghiệp xác định được cần phải làm những gì để không vi phạm pháp luật.

-Xin cảm ơn ông!

Nguyễn Việt thực hiện

Theo Diễn đàn Doanh nghiệp