Về nơi Bác Hồ trực tiếp chỉ đạo Chiến dịch Biên giới 1950

Tuổi tác tuy chênh lệch, nhưng chúng tôi nhập ngũ cùng ngày 19/3/1979, khi Chủ tịch nước vừa có lệnh tổng động viên chống quân bành trướng xâm lược. 43 năm đã qua, trong tâm khảm của mỗi chúng tôi vẫn vẹn nguyên ký ức của thuở cầm súng hào hùng và càng tự hào hơn khi được bảo vệ mảnh đất nơi diễn ra chiến dịch Biên giới thu đông 1950 lịch sử - Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp chỉ huy nhằm khai thông biên giới  lịch sử, vì thế mà việc trở lại Cao Bằng của chúng tôi càng thêm ý nghĩa.

 Về nơi đất cũ biên cương....

Xe xuất phát 3 giờ sáng trong cái rét tái tê nhưng lòng người rộn rã. Trên xe mọi người râm ran kể về những kỷ niệm đầu đời quân ngũ, làm cho chặng đường như ngắn lại. Đến thị trấn Thất Khê (Tràng Định, Lạng Sơn) trời vừa hửng sáng. Thị trấn vùng biên mây giăng mờ làm cho cảnh vật như ngái ngủ. Phố xá vẫn vắng người. Hành trình đến đèo Bông Lau hiện ra với tầng tầng dốc núi. Con đèo là nơi phân giới giữa tỉnh Lạng Sơn với Cao Bằng. Cảnh quan đã thay đổi khá nhiều. Những đoạn dốc chênh vênh trước kia nay đã được hạ độ cao. Đường được mở rộng thêm nên việc đi lại khá dễ dàng. Xuống đến chân đèo là huyện Thạch An (tỉnh Cao Bằng), nơi hơn 43 năm trước chúng tôi lần đầu đặt chân đến làm nhiệm vụ trấn giữ biên cương.

Thị trấn Đông Khê hiện ra trong thung lũng, xung quanh là những dãy núi đá cao vút. Mọi người cố tìm địa điểm tập kết vào đêm 20/4/1979, nhưng không ai nhận ra bởi những căn nhà tre lá và con đường đất bụi đỏ năm xưa đã được thay bằng dãy phố dọc ngang và con đường nhựa uốn lượn theo triền núi. Khu vực cơ quan huyện, các trục đường chính dẫn đến chợ trung tâm đều rực rỡ cờ hoa với các khẩu hiệu kỷ niệm 92 năm ngày thành lập Đảng, mừng xuân Nhân Dần. Cảnh cũ không còn trong niềm vui chung ngày trở lại khi thế nước đang lên.

Từ thị trấn Đông Khê đi thêm 17 km là ra biên giới Việt - Trung. Con đường đất mà 43 năm trước chúng tôi hành quân nay được trải nhựa phằng lỳ. Đến Bản Dăm (xã Danh Sỹ), mọi người ùa xuống tìm các gia đình mà mình đã từng đóng quân. Đây rồi bà Đàm Thị Ngọ, rồi ông Vi Văn Dân, ông Vi Văn Đẩy, bà Chu Thị Mai và nhiều người khác. 43 năm trước, họ đang ở tuổi 30 - 35, nay đã thành lớp người đã qua thất thập và phơ phơ đầu bạc. Cuộc hàn huyên vội vã cùng lời chào bịn rịn. Cả đoàn ra nơi E 529 đóng quân năm nào, nay chỉ còn là vùng đất trống với lúa ngô xanh tốt. Qua bản Phú Nho, rồi bản Pằng, bản Bưng (xã Danh Sỹ), tiếp đến bản Nghèn, Khau Nùng, Đoỏng Mạ, Đoỏng Đeng, Nà Giới, Nà Cằng, bản Bò, cuối cùng là Bản Mới (xã Đức Long) là biên giới. Mọi người rân ran chỉ cho nhau về vị trí đóng quân năm xưa với nhiều kỷ niệm. Khi qua dốc Tu Hin, cắt ngang sống núi là ranh giới giữa xã Danh Sỹ và xã Đức Long. Ngày 17/2/1979, tại con dốc này 3 chiến sĩ bộ đội và trung đội dân quân xã Đức Long đã chặn đánh và tiêu diệt hơn 2 đại đội quân xâm lược...

Khi lên đây, ông Phùng Văn Huy là chiến sĩ trinh sát pháo binh, nên rất thông thuộc. Chỉ ngọn núi 706 vần vũ mây bay, nơi ta đặt đài quan sát của đơn vị, ông Huy hồi tưởng: "ngọn núi 706 thuộc khu vực bản Nghèn, cách biên giới khoảng 400 m và cách đài chữ U của địch 1.000 m đường chim bay". Đài quan sát của ta và đài chữ U của địch là đối trọng trong những năm tháng căng thẳng ở nơi đây. Ông huy cho biết: với 15 năm quân ngũ, thì Cao Bằng là nơi để lại nhiều dấu ấn sâu đậm nhất trong tâm khảm của những người lính năm xưa. Nơi đây, ông có mẹ nuôi, có mối tình đầu. Xe dừng ở bản Phú Nho, mọi người ùa xuống nhà Vi Văn Hùng cùng đại đội năm xưa. Cuộc hội ngộ bất ngờ và cũng chia tay trong vội vã. Người đồng đội cũ bịn rịn tựa cửa vẫy tay theo mãi.

Qua dốc cua tay áo, con đường mở ra với hai làn thênh thang dẫn ra biên giới. Đến Trạm biên phòng, mọi người ùa ra ra cột mốc và không khỏi ngạc nhiên. 43 năm trước, Nà Lạn là nơi hoang sơ và bao trùm sự chết chóc. Giờ đây, ở cửa khẩu Nà Lạn, sau chiếc cổng lớn là biên giới giữa hai nước một thời rực lửa. Phía bên kia mỏm đồi hình chữ U có đài quan sát của địch thủ một thời vẫn như cái gai đập vào mắt. Hào chống tăng, rặng tre biên giới nay không còn, thay vào đó là ruộng lúa, ngô xanh tốt.   

Sau tháng 2/1979, tình hình biên giới Cao Bằng rất căng thẳng, trong đó có khu vực xã Đức Long. Địch thường xuyên gây hấn. Các đơn vị luôn ở trạng thái sẵn sàng chiến đấu cao nhất. Ngày lễ, ngày tết, Chủ nhật đều phải nghỉ lệch. Khi ta mở Chiến dịch 30 a, 30 b củng cố phòng tuyến biên giới. Những người lính chúng tôi đều trực tiếp lên trồng tre, bố trí trận địa và bãi mìn ở đường biên trong tiếng súng hù dọa của quân thù. Ta trồng ngày thì đêm chúng mò sang nhổ và trồng ngược. Ta bố trí bãi mìn xen kẽ, làm cho chúng không dám mò sang. Chiến dịch kết thúc, ta hoàn thành tuyến hào chống tăng và trồng tre khóa chặt biên giới. Những người lính quê hương Lạng Giang chúng tôi ở E 529 dù ở đơn vị công binh, pháo binh, trinh sát hay bộ binh, ai cũng phấn đấu và hơn 1/3 trong đó đã trở thành đảng viên tại mảnh đất này. 43 năm qua với bao vật đổi sao dời và trở lại vùng biên trong dịp xuân này, trước khoảng xanh mênh mông của núi rừng biên cương ai cũng xốn xang và ắp đầy kỷ niệm.

Xe dừng ở trạm biên phòng. Mọi người ùa ra cột mốc biên giới sờ nắn, xuýt xoa. Cột mốc biên giới hiện nay được làm bằng đá hoa cương có số hiệu 958/2. Bên kia biên giới, bãi đất trống trước đây đã có nhiều công trình kiên cố mọc lên. Nà Lạn trước đây chỉ là đường mòn lối mở, nay đã trở thành cửa khẩu quốc gia. Trạm biên phòng Nà Lạn (thuộc đồn biên phòng Thạch An) có một số cán bộ chiến sỹ đang làm nhiệm vụ.

Bất ngờ, chúng tôi gặp Thiếu tá Lê Quốc Phương người cùng xã đang công tác tại đây. Anh Phương cho biết về tình hình biên giới, dân cư và hoạt động cửa khẩu. Chúng tôi hỏi về những công trình năm xưa thì anh ngỡ ngàng, có nhiều điều, nhiều thứ không biết. Thiếu tá Phương nhập ngũ tháng 9/1994, có 18 năm công tác ở Biên phòng Kon Tum và được chuyển về đây được 5 năm. Vợ anh là giáo viên đang dạy học ở quê. Cùng làm nhiệm vụ có Trung úy Trần Khánh Sơn, 28 tuổi quê ở Bắc Ninh và hai chiến sĩ quê ở xã Danh Sỹ và Phục Hòa (huyện Thạch An). Trạm biên phòng Nà Lạn phụ trách 5,5 km đường biên giới và một cửa khẩu. Hàng tháng trạm tổ chức tuần tra thông biên, phối hợp với biên phòng nước bạn nắm tình hình và thực hiện các thủ tục xuất nhập cảnh. Chúng tôi rất vui vì mảnh đất biên cương hôm nay vẫn vẹn nguyên từng tấc đất, vì có sự tiếp nối bảo vệ của lớp lớp các chiến sĩ sau này.

Thăm nơi Bác Hồ chỉ huy Chiến dịch Biên giới...

Xe quay lại bản Bò (xã Đức Long) nơi có núi Báo Đông, 72 năm trước Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lên ngọn núi chỉ huy Chiến dịch Biên giới thu - đông 1950. Ở chân núi ngay gần đường quốc lộ, người ta xây đền thờ Bác Hồ và chiến dịch năm xưa. Công trình được xây dựng theo kiểu nhà sàn, khởi công ngày 15/9/2003, hoàn thành ngày 19/5/2004 do Tổng công ty xi măng Việt Nam và Bộ Tư lệnh quân khu II đóng góp. Nơi đây, nhiếp ảnh gia Võ An Ninh chụp Bác ngồi trên núi đá Báo Đông chỉ huy đánh địch đã trở thành bức ảnh rất nổi tiếng và nay được khắc thành cụm tượng đài trên đỉnh núi.

Hướng dẫn viên Vi Thị Minh Nguyện với giọng nhỏ nhẹ và khúc triết kể cho đoàn nghe về sự kiện lịch sử hơn 70 năm trước: "Chiến dịch biên Biới thu đông năm 1950 (còn gọi là Chiến dịch Lê Hồng Phong 2) được quân đội ta (còn gọi là Việt Minh) tổ chức từ ngày 16/9 đến ngày  đến 14/10/1950, nhằm phá thế bị cô lập của căn cứ địa Việt Bắc, khai thông biên giới Việt - Trung để mở đầu cầu tiếp nhận viện trợ của các nước xã hội chủ nghĩa. Thông qua chiến dịch ta còn nhằm mở rộng căn cứ địa cách mạng, tiêu diệt một phần sinh lực quân Pháp đồn trú tại Bắc Bộ, đồng thời thử nghiệm các chiến thuật cho quân đội nhân dân Việt Nam trong việc tổ chức các trận đánh lớn trong tương lai".  Lời của hướng dẫn viên như đưa mọi người trở về thời gian, không gian của 72 năm về trước: "cụm cứ điểm Đông Khê nằm trong hệ thống phòng thủ Cao - Bắc - Lạng, thuộc phân khu Thất Khê. Lực lượng Pháp đồn trú có 2 đại đội của trung đoàn lê dương số 3 và 1 trung đội bảo an do đại úy Al – li - oux chỉ huy, với khoảng 350 quân. Cứ điểm được trang bị 2 khẩu pháo 105 ly, 2 súng cối 81 ly, 2 cối 60 ly, 2 pháo 57 ly, 2 pháo 20 ly. Cứ điểm được bố trí thành 2 khu vực trung tâm và ngoại vi, có hoả lực mạnh, có công sự kiên cố được xây dựng liên hoàn nhằm chi viện hỗ trợ nhau.  Thị trấn Đông Khê lại có vị trí chiến lược với ngã ba đi lên phía bắc 45 km là thị xã Cao Bằng, 15 km về phía Nam là Pò Khẩu, 5 - 7 km về phía Đông là Phìa Khoá và xa hơn là cửa khẩu Nà Lạn (xã Đức Long), 12 km về phía tây là làng Hạc".  

Ngày 16/9/1950, chiến dịch mở màn, các Trung đoàn 174 và 209 của bộ đội Việt Minh chủ động đánh cứ điểm Đông Khê nhằm cô lập Cao Bằng, uy hiếp Thất Khê, phá thế phòng thủ của Pháp trên đường số 4. Đến ngày 18/9, Đông Khê thất thủ. Pháp buộc phải điều quân ứng cứu với cuộc "hành quân kép". Một cánh do Trung tá Le Page chỉ huy từ Thất Khê tiến lên nhằm chiếm lại Đông Khê, mở lại đường số 4 và thu hút quân chủ lực Việt Minh. Một cánh do Trung tá Charton chỉ huy từ Cao Bằng kéo xuống gặp Le Page ở Đông Khê tạo gọng kìm nghiền nát Việt Minh. Lúc này, Trung đoàn 209 được lệnh chặn binh đoàn Charton ở Quang Liệt. Ngày 6/10/1950, cánh quân Charton đến Cốc Xá, bắt liên lạc với Le Page. Đại đoàn 308 lập tức bao vây chặt Cốc Xá và điểm cao 477. Trung đoàn 209 chặn ở phía Bắc và Trung đoàn 174 chốt chặn đường rút ở Cốc Tôn - Khau Pia ở phía Nam.

Sáng sớm ngày 6/10, Trung đoàn 36 tấn công Cốc Xá và đến trưa thì binh đoàn Le Page gần như bị xoá sổ, với 2.500 quân ban đầu chỉ còn 650 tên cố chạy sang điểm cao 477. Tại điểm cao 477, Đại đoàn 308 và Trung đoàn 209 vây chặt binh đoàn Charton và giành giật nhau từng tấc đất. Đến chiều, binh đoàn Charton bị rối loạn khi biết binh đoàn Le Page bị xoá sổ. Hắn hạ lệnh rút khỏi điểm cao 477 và mở đuờng máu chạy về Nà Cao. Đến chiều thì Charton cùng toàn bộ Ban tham mưu bị bắt. Tàn quân của Le Page bị mất liên lạc với Charton cũng tìm cách rút theo đường rừng để về Thất Khê. Đến sáng ngày 8/10, Le Page cùng đám tàn quân bị Trung đoàn 88, Đại đoàn 308 bắt làm tù binh. Tính đến ngày 8/10, Việt Minh đã loại khỏi vòng chiến 8 tiểu đoàn quân Pháp, làm sụp đổ kế hoạch phòng thủ biên giới của địch. Trước nguy cơ bị tiêu diệt, Bộ chỉ huy quân viễn chinh Pháp ra lệnh rút khỏi Thất Khê trong rối loạn và bị Đại đoàn 308, Trung đoàn 174 truy kích đánh thiệt hại nặng. Đến ngày 17/10, Việt Minh chủ động kết thúc chiến dịch. Đến ngày 22/10/1950, quân Pháp phải rút khỏi các cứ điểm còn lại trên đường 4 như Thất Khê, Na Sầm, Đồng Lập, Lạng Sơn... với thiệt hại rất nặng nề.

Tiếng của hướng dẫn viên vẫn thánh thót: "Chiến dịch Biên giới năm 1950 là chiến dịch đầu tiên bộ đội Việt Minh chủ động tấn công, làm thay đổi cục diện, giành quyền chủ động chiến lược trên chiến trường chính ở Bắc Bộ. Quân Pháp bị thất bại lớn, bị đấy lùi vào thế phòng ngự bị động. Chiến dịch có ý nghĩa bản lề, là bước ngoặt của cuộc chiến tranh, lần đầu tiên ta thực hiện kế hoạch tác chiến mới "đánh điểm diệt viện" thành công mở ra những chiến thắng vang dội về sau này". Đường dẫn lên núi Báo Đông với 846 bậc đá dốc cao, gần đỉnh có “Ngườm Cuông” (hang Cuông). Chui qua hang sang phía bên kia là một khoảng không gian mênh mông mở ra...

Tại đây Bác viết bài thơ "Đăng sơn" khi lên chỉ huy chiến dịch. Men theo sườn núi đi thêm vài trăm bậc đá nữa thì đến đài quan sát ngày xưa. Một cụm tượng đài đúng từng chi tiết trong bức ảnh: Bác ngồi giữa, người chiến sỹ cầm điện thoại và trưởng đài quan sát đang cầm ống nhòm, Đội trưởng đội cận vệ ngồi bên cạnh Bác. Không ai bảo ai, chúng tôi nghiêm cẩn đưa tay lên vành mũ, nghiêng mình trước chiến công của cha ông lập lên 72 năm về trước. Rời xã Đức Long biên giới trong nắng chiều tím biếc. Núi rừng biên cương vẫn xanh thăm thẳm cho cảm giác thênh thênh một nỗi niềm.

Hẹn gặp lại nhé Cao Bằng ơi!