Doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động trong “cuộc chơi” chuyển đổi xanh toàn cầu

Nhiều yêu cầu mới khắt khe, phức tạp

Đề cập về nội dung chuyển đổi xanh, Phó Tổng Thư Ký - Trưởng Ban Pháp Chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đậu Anh Tuấn cho biết, hiện nay yêu cầu mới về phát triển bền vững, xanh hóa, ESG (môi trường, xã hội và quản trị) ở các thị trường lớn đã có nhiều yếu tố điều chỉnh mới.

Ở thị trường châu Âu (EU) đã xuất hiện thêm các yêu cầu mới, khó khăn hơn, điểm hình như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) áp cho sản phẩm của một số ngành sản xuất công nghiệp có phát thải cao như: sắt, thép, nhôm, phân bón, điện…

Hàng hóa ở những lĩnh vực này nếu xuất sang EU sẽ phải tuân thủ các yêu cầu kỹ thuật liên quan tới giảm thiểu dấu chân carbon. Trong trường hợp DN không đảm bảo mức phát thải như yêu cầu sẽ  có các cơ chế bổ sung như thuế.

Bên cạnh đó, tháng 6/2023, EU đã ban hành Quy định chống mất rừng (EUDR) được áp dụng từ tháng 1/2025 và vừa tuyên bố hoãn thực thi 1 năm tới tháng 1/2026. Theo đó, sẽ cấm nhập khẩu 7 nhóm mặt hàng (cà phê, dầu cọ, gỗ, cao su, thịt bò, ca cao và đậu) vào EU nếu quá trình sản xuất các mặt hàng này gây mất rừng tự nhiên hoặc không đảm bảo các yếu tố hợp pháp.

Đáng chú ý, ở thời điểm hiện nay đã xuất hiện nhiều văn bản mới, được nhận định sẽ gây áp lực tới các hoạt động của DN có tương tác với thị trường EU ở nhiều mảng khác nhau. Đơn cử như Chỉ thị về báo cáo phát triển bền vững, Đạo luật về thẩm định chuỗi cung ứng do Đức ban hành. Tháng 6/2024, Ủy ban châu Âu (EC) đã thông qua một chỉ thị nội bộ yêu cầu các quốc gia EU khác cũng phải nội luật hóa tương tự như Đức để đưa vấn đề thẩm định chuỗi cung ứng vào luật.

Mặc dù Chỉ thị thẩm định chuỗi cung ứng của EU ghi chú rằng, các DN nhỏ và vừa sẽ không chịu tác động trực tiếp, nhưng họ không loại trừ các tác động gián tiếp thông qua chuỗi cung ứng. Một số lĩnh vực trước đây chưa chịu áp lực thì đến nay đã chứng kiến sự xuất hiện hàng loạt các yêu cầu mới gắn với xu thế phát triển bền vững từ phía các đối tác EU như: hàng không, vận tải biển, logistics… Như vậy có thể thấy sản xuất công nghiệp, nông, lâm nghiệp, sử dụng đất, vận tải, logistics, hàng không, cảng biển đều đã được “gọi tên”, đưa vào áp dụng quy định bảo đảm trách nhiệm bền vững khi vào thị trường EU.

Đến thời Tổng thống Donald Trump 2.0, mặc dù trước nay ông không ủng hộ vấn đề môi trường bền vững, muốn quay lại năng lượng truyền thống, kinh doanh dầu, nhưng Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam và có rất nhiều nhà mua hàng vẫn ủng hộ xu thế bền vững. Do đó, các DN không thể để bị động, buông lỏng và không nên đầu tư kiểu ứng phó trước những diễn biến, thay đổi mà cần phải chủ động trong “cuộc chơi” này.

Các thị trường khác như Nhật Bản, Hàn Quốc cũng đưa ra các quy định pháp lý tương tự thị trường Eu, thúc đẩy mạnh mẽ các chương trình mua sắm xanh. Nếu sản phẩm hàng hóa của các DN Việt Nam không đáp ứng yêu cầu tiêu chuẩn xanh thì thị trường sẽ tìm kiếm, chuyển sang lựa chọn nhà cung cấp khác. Nếu các doanh nghiệp không muốn bỏ lỡ cơ hội ở thị trường này, muốn tham gia “cuộc chơi” thì cần phải tự nâng cấp bản thân.

Hoàn thiện khung pháp lý, hỗ trợ doanh nghiệp pháp triển bền vững

Nhiều chuyên gia nhận định, sự sẵn sàng ứng phó của DN Việt Nam hiện nay trong hành trình giảm phát thải, phát triển xanh, triển khai tích hợp ESG trong hoạt động sản xuất kinh doanh, quản trị DN là yêu cầu cấp thiết. Do đó, các cơ quan có thẩm quyền cần tập trung nâng cao nhận thức cho các DN nhằm cải thiện nhận thức của DN về các thách thức, áp lực từ yêu cầu mới này của thị trường, qua đó, DN nhìn nhận được cơ hội và động lực phát triển từ thách thức này.

Thực tế, hiện nay trên địa bàn cả nước đã xuất hiện những mô hình trong các lĩnh vực sản xuất chế biến, công trình xanh, cảng xanh, khu công nghiệp sinh thái, vật liệu xây dựng… với định hướng gia tăng tuần hoàn, tái chế, giảm thâm dụng tài nguyên, giảm sử dụng năng lượng hóa thạch, giúp gia tăng giá trị của chuỗi xanh. Tuy nhiên, nếu so với tổng số gần 800.000 DN trên cả nước thì vấn đề này chưa được tổ chức thực hiện một cách bài bản, có lộ trình rõ ràng cũng như đầu tư thích đáng từ phía DN. Thực tế phần lớn các DN hiện nay vẫn đang trong trạng thái loay hoay tìm điểm bắt đầu.

Theo khảo sát của VCCI, một số DN đang có những bước đi đầu tiên và đã định hình được những hành động tiếp theo cũng chủ yếu là làm từng mảnh ghép rời rạc thay vì có chiến lược và kế hoạch bài bản. Vì vậy, lúc này rất cần bàn tay các chuyên gia hỗ trợ các DN triển khai một cách có hệ thống, chuyển trạng thái sang chủ động để có thể tạo ra lợi thế cho DN khi tương tác, giao thương với các thị trường châu Âu, Mỹ, Nhật Bản… hoặc tận dụng lợi thế này để thu hút thêm các dòng đầu tư chất lượng và gia tăng thương hiệu trên thị trường.

Về khía cạnh pháp lý, ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh, hiện nay Việt Nam đã có nhiều văn bản quy định, yêu cầu phát triển tăng trưởng xanh, bền vững. Tuy nhiên, DN và nhiều bên liên quan vẫn chờ đợi một số nền tảng pháp lý quan trọng liên quan tới phân loại xanh, tài chính xanh, thị trường tín chỉ carbon, hoặc cụ thể hơn nữa như quy định liên quan tới tái chế… Đây là những khung pháp lý rất quan trọng để DN đẩy mạnh được định hướng phát triển bền vững. Bên cạnh đó, các cơ quan quản lý cũng cần phải rà soát, cải thiện các quy định hiện hành, để đảm bảo không chồng chéo với những định hướng phát triển mới.

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, các DN cũng cần lưu ý dòng chảy quy định này sẽ diễn ra liên tục với nhiều diễn biến mới, do đó các DN phải rất chủ động trong nâng cao nhận thức, tìm hiểu thông tin.

Ngoài ra, rất cần sự hợp tác kết nối giữa các DN trong ngành, lĩnh vực và từ các bạn hàng. Trong hành trình chuyển đổi xanh, các DN cần tận dụng các cơ hội hợp tác hỗ trợ từ đối tác, bạn hàng, nhà mua hàng quốc tế vì đây là bài toán chuyển đổi chung, trách nhiệm chung. Nhiều nhà mua hàng quốc tế sẵn sàng hỗ trợ DN trong chuỗi cung ứng thực hành chuyển đổi xanh, thực hành ESG để giảm bớt chi phí cơ hội cho việc đi tìm một đối tác, bạn hàng mới.

“Bên cạnh sự chủ động vào cuộc của các chủ DN, các DN cần thúc đẩy sáng kiến chuyển đổi từ chính đội ngũ lao động, lan tỏa văn hóa phát triển bền vững, huy động và tận dụng nguồn lực nội bộ, từ đó khai thác hiệu quả cơ hội từ chuyển đổi xanh” – chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan khuyến nghị.