Giảm thuế VAT: Một cú hích đúng lúc cho sức mua nội địa

Trong các cuộc khảo sát thị trường do Tổng cục Thống kê thực hiện giữa năm 2023, sức tiêu dùng nội địa từng bị đánh giá là “không đủ để kéo nền sản xuất đi lên”, đặc biệt là sau những đợt thắt chặt tín dụng, lãi suất cao và chi tiêu hộ gia đình sụt giảm rõ rệt. Giảm VAT khi đó được xem như một biện pháp tức thời để làm mềm giá bán, từ đó kích hoạt nhu cầu tiêu dùng và gián tiếp hỗ trợ sản xuất. Và dù chỉ là một khoản giảm 2 điểm phần trăm, tác động lại diễn ra theo chuỗi – từ siêu thị, nhà hàng cho đến các doanh nghiệp nhỏ đang sống dựa vào dòng tiền lưu chuyển nhanh.

Không khó để nhận ra sự dịch chuyển nhẹ trong hành vi người tiêu dùng kể từ khi chính sách được áp dụng. Năm 2023, một loạt chuỗi bán lẻ – từ điện máy đến thực phẩm – ghi nhận mức tăng doanh thu từ 8–15% chỉ trong vòng hai tháng sau khi VAT được giảm. Ngay cả trong lĩnh vực du lịch, nơi chịu tổn thất kéo dài sau đại dịch, các đơn vị khai thác tour và khách sạn quy mô vừa cũng cho biết họ dễ bán sản phẩm hơn trong giai đoạn giá cuối cùng của dịch vụ được điều chỉnh giảm theo VAT. Nói cách khác, chính sách này đang can thiệp đúng vào điểm nghẽn lớn nhất lúc này: dấu hiệu chững lại của nhu cầu trong nước.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, đây là một hình thức hỗ trợ gián tiếp nhưng dễ hấp thụ. Không cần làm hồ sơ vay vốn ưu đãi, không cần dự án đầu tư, cũng không phải chờ chính sách riêng cho từng ngành, việc giảm VAT tạo ra một khoảng không gian tài chính nhỏ nhưng có thật cho cả người bán lẫn người mua.

Doanh nghiệp vừa và nhỏ, nhất là trong lĩnh vực tiêu dùng nhanh, thực phẩm, dịch vụ ăn uống – nơi giá bán là yếu tố then chốt – là nhóm hưởng lợi rõ nhất. Một số công ty cho biết đã điều chỉnh chiến lược giá, tung sản phẩm khuyến mãi kết hợp với ưu đãi VAT để thúc đẩy hàng tồn và tăng tốc doanh số trong quý II và III/2024. Trên thị trường, điều này thể hiện qua mức tăng nhẹ về doanh thu, giảm hàng tồn kho, cải thiện dòng tiền – dù chưa đủ để gọi là khởi sắc mạnh, nhưng đủ giúp nhiều đơn vị không bị đẩy lùi thêm trong bối cảnh khó khăn chung.

Tác động của chính sách cũng lan rộng ra phạm vi vĩ mô. Theo tính toán của Bộ Tài chính, việc giảm VAT 2% trong 6 tháng cuối năm 2023 đã làm hụt thu ngân sách khoảng 24.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, cùng kỳ đó, tổng thu ngân sách nhà nước không giảm tương ứng mà chỉ sụt nhẹ 1,5%, nhờ tăng thu từ các sắc thuế khác. Điều này gián tiếp cho thấy chính sách giảm VAT không kéo theo hệ quả tài khóa nghiêm trọng, trong khi vẫn thúc đẩy được một phần sản lượng kinh tế. GDP quý III/2023 tăng 5,33%, trong đó khu vực dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn nhất và có mức phục hồi rõ rệt, phần nào nhờ vào tiêu dùng nội địa được kích thích đúng lúc.

Dĩ nhiên, không thể kỳ vọng chính sách giảm VAT sẽ giúp toàn bộ doanh nghiệp vượt khó hay tạo ra đột phá tăng trưởng. Mức giảm 2% là khiêm tốn, không đủ để thay thế cho các giải pháp tiếp sức dài hạn như tín dụng ưu đãi, cải cách thủ tục, hay đầu tư công hiệu quả. Hơn nữa, không phải ngành nghề nào cũng nằm trong diện áp dụng ưu đãi, khiến một số lĩnh vực như tài chính, viễn thông, xăng dầu không được hưởng lợi gì từ chính sách này. Nhưng điều đó không làm giảm giá trị của việc duy trì một công cụ đơn giản, dễ thực hiện, không gây méo mó thị trường, và có khả năng truyền dẫn chính sách nhanh đến khâu cuối cùng – người tiêu dùng.

Câu chuyện đáng lưu ý ở đây không chỉ là việc giảm thuế, mà là việc lựa chọn một phương thức hỗ trợ phù hợp với năng lực quản trị của bộ máy hiện tại. Trong điều kiện nhiều chính sách kinh tế lớn bị tắc ở khâu triển khai hoặc không đồng đều giữa các địa phương, thì một chính sách phổ quát như giảm VAT – vốn không đòi hỏi thêm thủ tục hay cơ chế giám sát phức tạp – lại cho thấy sự hợp lý riêng.

Thị trường Việt Nam hiện đang vận hành trong trạng thái cầm chừng, không dễ suy yếu  nhưng cũng chưa đủ lực để tăng tốc. Với bối cảnh đó, chính sách giảm thuế VAT – dù không phải là giải pháp căn cơ – vẫn là một cách giúp duy trì nhịp sống kinh tế, giữ cho cung cầu không rơi vào trạng thái đình trệ, và tiếp thêm thời gian để doanh nghiệp thích nghi hoặc chuyển hướng.

Sự im lặng của một chính sách có thể là điều tốt, nếu tác động của nó hiện ra trong hành vi chi tiêu của người dân và trong bảng cân đối của doanh nghiệp, chứ không nằm trên các khẩu hiệu. Giảm VAT không giải quyết mọi vấn đề, nhưng cho đến lúc này, nó vẫn là một trong số ít giải pháp đang phát huy tác dụng mà không cần phải phát động hay triển khai ồn ào.