Hoàn thiện thể chế hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh

Lúng túng khi chuyển đổi xanh

Trong bối cảnh có nhiều thuận lợi khi chuyển đổi xanh, các doanh nghiệp đang phải đối mặt với áp lực từ chuỗi cung ứng toàn cầu và trong nước, khi các chuẩn mực về môi trường, xã hội và con người liên tục được cập nhật theo hướng xanh, bền vững.  

Theo ông Nguyễn Việt Long, Phó Tổng Giám đốc, tư vấn Công ty TNHH Ernst&Young Việt Nam (EY Việt Nam), các doanh nghiệp Việt Nam đang hợp tác kinh doanh trực tiếp, xuất khẩu với các thị trường có yêu cầu xanh (như thị trường châu Âu) đã nhận thức tốt về xây dựng thương hiệu xanh, đáp ứng các tiêu chuẩn xanh.

Bên cạnh đó, những doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu của các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) sẽ cần phải chuyển đổi  để đáp ứng. Doanh nghiệp xây dựng thương hiệu xanh sẽ tạo ra giá trị trong dài hạn về cơ hội tiếp cận, cung cấp sản phẩm hàng hóa cho các thị trường đòi hỏi tiêu chuẩn xanh, tham gia chuỗi giá trị cung cấp cho các doanh nghiệp toàn cầu, thu hút nguồn vốn xanh...

Tại phiên tham luận của Diễn đàn thường niên lần thứ 2 - Vietnam New Economy Forum 2024 do VnEconomy mới đây, TS Thiều Phương Nam, Tổng Giám đốc Qualcomn Việt Nam, Lào, Campuchia đã đánh giá cao những mô hình chuyển đổi số - chuyển đổi xanh mà các doanh nghiệp Việt Nam đang triển khai. Các chính sách hỗ trợ từ Chính phủ với các chương trình chuyển đổi số quốc gia dài hạn đã đưa ra các phương hướng, tầm nhìn để các doanh nghiệp có chiến lược phát triển; hạ tầng số Việt Nam so với các quốc gia trong khu vực hiện có chất lượng khá tốt. 

Không chỉ trong lĩnh vực chuyển đổi số, tiêu chuẩn xanh, ESG (môi trường - xã hội - quản trị doanh nhiệp) cũng khiến nhiều doanh nghiệp Việt đối mặt với nhiều thách thức. Theo ông Nguyễn Việt Long, các doanh nghiệp vẫn thiếu thông tin về các tiêu chuẩn xanh và hướng dẫn về ESG. Mới đây, EY Việt Nam cùng với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Đại sứ quán Anh, Quỹ châu Á Việt Nam đã soạn thảo và công bố “Sổ tay ESG” đầu tiên tại Việt Nam.

“Có nhiều doanh nghiệp không biết bắt đầu từ đâu để chuyển đổi xanh. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng thiếu nguồn lực để triển khai thực hiện, bao gồm nguồn lực về tài chính, công nghệ, con người…", ông Nguyễn Việt Long cho biết. 

Một ví dụ so sánh là đối với các yêu cầu tiêu chuẩn an toàn thực phẩm trong ngành nông nghiệp, doanh nghiệp sẽ phải đầu tư và mất một thời nhất định để xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc, nhằm đáp ứng các yêu cầu an toàn thực phầm trên toàn chuỗi cung ứng từ đầu vào (giống, nước, ruộng lúa, trang trại) đến đầu ra (bàn ăn). Nếu doanh nghiệp muốn thực hiện triệt để, cần phải xanh toàn bộ chuỗi sản xuất. 

TS Lê Quang Huy, Ủy viên Ban chấp hành Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội ho rằng: Trên lộ trình giảm phát thải, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, doanh nghiệp Việt Nam đang phải dối diện với những thách thức chung như chuyển đổi kép cả chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, ứng phó với biến đổi khí hậu, net zero trong phát triển năng lượng, Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) trong xuất khẩu sản phẩm vào EU, Cơ chế chống đánh bắt trái phép, không báo cáo và không được quản lý (IUU), luật thuế tối thiểu toàn cầu, đảm bảo dòng chảy thông tin, dòng chảy dữ liệu xuyên biên giới…

Bên cạnh đó là các khó khăn cụ thể như nguồn vốn, tài chính xanh, nhân sự có chuyên môn và lộ trình, cách thức tiến hành, thói quen kinh doanh, công nghệ và các giải pháp kỹ thuật cụ thể…

Cần có lộ trình chuyển đổi từng bước

Ông Nguyễn Việt Long cho rằng: Để thích ứng thời cuộc, các doanh nghiệp phải tính toán cụ thể và có lộ trình chuyển đổi từng bước để chuẩn bị nguồn lực, có chiến lược phù hợp. Tất nhiên, trong từng ngành sẽ có lộ trình chuyển đổi khác nhau. Về phía cơ quan quản lý, Chính phủ các quốc gia trên thế giới sẽ có lộ trình ban hành các quy định để doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị. Ngay cả EU khi ra quy định về CBAM cũng có lộ trình để doanh nghiệp thích ứng.

Do đó, việc đầu tiên là cần hoàn thiện mang tính tổng thể các thể chế, chính sách để hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh, bao gồm việc rà soát các chính sách và quy định pháp lý đã tồn tại để thay đổi cho phù hợp với xu hướng chuyển đổi, phù hợp với mô hình kinh tế tái chế, tuần hoàn... Các tiêu chuẩn phân loại xanh, danh mục dự án xanh, quy định tín dụng/trái phiếu xanh, các thiết kế về dòng vốn trung và dài hạn cần được ban hành sớm và hướng dẫn tổ chức thực hiện, triển khai nhanh chóng.

Theo bà Trần Thúy Ngọc, Phó Tổng Giám đốc thường trực Deloitte Việt Nam, để chuyển đổi số chuyển đổi xanh bền vững, Việt Nam cũng cần đầu tư, phát triển hoạt động R&D để tránh phụ thuộc công nghệ bên ngoài, nhất là trong bối cảnh công nghệ phát triển liên tục.

“Tôi cho rằng Việt Nam cần tích cực thiết lập cơ chế sandbox để các startups có cơ hội thử nghiệm các công nghệ mới. Hiện nay, để góp phần hỗ trợ đồng hành cùng các startups Việt Nam, chúng tôi đã và đang tích cực kêu gọi các quỹ đầu tư hỗ trợ nguồn vốn cho các startups, nhưng nếu có thêm nhiều nguồn vốn đầu tư công cho các startups công nghệ, đây sẽ là tiền đề để các doanh nghiệp phát triển lớn mạnh hơn”, TS Thiều Phương Nam nhấn mạnh.

Theo TS Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), chuyển đổi số và chuyển đổi xanh cần được nhìn như một quá trình, trong đó điều kiện tiên quyết là phải có quan hệ đối tác lành mạnh, thực chất và bền chặt giữa các cơ quan hoạch định chính sách, cộng đồng doanh nghiệp và các viện nghiên cứu. Đối với các cơ quan hoạch định chính sách, đây chính là một thực tế đáng lo ngại, không chỉ về chất lượng của các văn bản, mà còn về việc thiếu các thực tiễn ở cấp độ doanh nghiệp để xây dựng các chính sách cụ thể, “sát sườn” hơn.