Những con số đáng báo động
Theo Báo cáo thẩm tra Báo cáo của Chính phủ về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2016 thì nợ đọng XDCB vốn ngân sách Trung ương là hơn 9.557 tỷ đồng. Còn trong lĩnh vực xây dựng nông thôn mới, theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại hội thảo cho ý kiến về Báo cáo kết quả giám sát chuyên đề việc thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp, thì đến đầu năm 2016, số nợ đọng là hơn 15.000 tỷ đồng. Các địa phương có nợ đọng lớn gồm: Bắc Ninh trên 1.600 tỷ đồng, Thanh Hoá hơn 1.500 tỷ đồng, Thái Bình khoảng 1.200 tỷ đồng, Vĩnh Phúc hơn 900 tỷ đồng...
Theo các chuyên gia, hiện tình trạng nợ đọng XDCB tại các dự án đầu tư xây dựng trong cả nước khá phổ biến và nhiều năm nay diễn ra ở mức độ nghiêm trọng, gây ra nhiều hệ quả xấu, dẫn đến công trình thi công dở dang, kéo dài, đầu tư kém. Vấn đề này nếu không có biện pháp xử lý thì sẽ không có hồi kết. Thực trạng này là bài toán chưa có lời giải của DN trong nhiều năm qua. Theo đại diện của VINACONEX, nợ đọng XDCB của DN này có xu hướng giảm, song vẫn khá lớn, cần phải đặc biệt lưu tâm. Vào thời điểm ngày 31/12/2014, tình trạng nợ đọng của VINACONEX là 2.346 tỷ đồng, đến ngày 31/12/2016 ở mức 1.185 tỷ đồng.
Còn tại Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn, hiện tổng số nợ đọng đã là 2.644 tỷ đồng. Điển hình các công trình chưa bố trí đủ vốn như: dự án đường cao tốc Hà Nội - Thái Nguyên, dự án mở rộng quốc lộ 1A, thuỷ điện Sơn La, thuỷ điện Lai Châu, chương trình rà soát bom mìn vật nổ 504...
Theo Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam, nhiều DN vốn chỉ có 200 tỷ đồng nhưng lại nợ đọng XDCB lên hơn 1.000 tỷ đồng. Chủ đầu tư không có nguồn vốn để thanh toán cho giá trị khối lượng thực hiện khiến nhà thầu nợ lương công nhân, chiếm dụng vốn của nhau, không ít DN phải giải thể và có nguy cơ phá sản, đồng thời góp phần làm nợ xấu của ngân hàng tăng lên. Tình trạng tràn lan nợ đọng XDCB khiến hiệu quả đầu tư kém, nghiêm trọng hơn, tình trạng này đã, đang ảnh hưởng xấu đến an ninh tài chính, an toàn nợ công và tăng trưởng kinh tế bền vững.
Vì đâu nên nỗi
Nợ đọng XDCB diễn ra ở nhiều dự án và kéo dài đã ảnh hưởng tiêu cực đến kế hoạch vốn của DN. Ví dụ như trường hợp của Tổng công ty Sông Đà, thuỷ điện Sơn La khánh thành từ cuối năm 2012, thuỷ điện Lai Châu khánh thành cuối năm 2016, công trình Nhà Quốc hội vận hành từ kỳ họp Quốc hội tháng 11/2015 đến nay vẫn chưa được phê duyệt quyết toán vốn đầu tư.
Dự án đường Hồ Chí Minh khởi công năm 2000, nghiệm thu hoàn thành bàn giao đưa vào sử dụng năm 2006, năm 2013 mới được Bộ Tài chính phê duyệt quyết toán và nhà thầu thanh lý hợp đồng với chủ đầu tư song hiện vẫn còn 1,6 tỷ đồng, giá trị giữ lại chờ quyết toán chưa được chủ đầu tư thanh toán. Dự án Nhà bảo tàng Hà Nội - công trình kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long đã đi vào vận hành từ năm 2010 đến nay cũng chưa quyết toán được nên nhà thầu là Công ty cổ phần Đầu tư và xây dựng Xuân Mai vẫn bị nợ…
Bên cạnh đó chưa kể tới một số dự án không có khả năng thu hồi công nợ khoản tiền chờ quyết toán và khoản tiền bảo hành do sau khi kết thúc đầu tư, các ban quản lý dự án đã giải thể để chuyển cho đơn vị thứ 3 tiếp nhận quản lý và sử dụng. Các khoản nợ không được chuyển giao rõ ràng giữa đơn vị thực hiện quản lý đầu tư và đơn vị tiếp nhận sau đầu tư dẫn tới nhà thầu không biết đòi ai...
Xuân Huy
Các chuyên gia cho rằng, nợ đọng XDCB có nhiều nguyên nhân, trong đó phải kể đến những bất cập về cơ chế, chính sách. Chẳng hạn như Luật Xây dựng 2014 có hiệu lực từ đầu năm 2015, song các văn bản hướng dẫn lại chậm được ban hành, thiếu đồng bộ, dẫn đến khó khăn, vướng mắc trong áp dụng; nhiều dự án (ở cả cấp Trung ương và địa phương) được phê duyệt vượt quá khả năng cân đối nguồn vốn. Từ đó, nợ đọng XDCB lớn, thời gian kéo dài, khiến nhiều DN xây dựng không có vốn để trả ngân hàng kịp thời, dẫn đến nợ xấu, nợ quá hạn…
