Người dân Nghệ An đứng ngồi không yên vì lúa không kết hạt

Bà Nguyễn Thị Quý trầm ngâm nhìn ruộng lúa trổ bông nhưng bông không kết hạt và chia sẻ, vụ Xuân năm nay gia đình trồng 8 sào lúa; trong đó 5 sào dùng giống An Nông 1424. Dù xuống giống đúng lịch thời vụ, chăm sóc theo quy trình nhưng khi lúa trổ thì bông lép, không kết hạt khiến nguy cơ mất trắng cả vụ.

Theo ông Nguyễn Trọng Hương - Giám đốc Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện Yên Thành, hầu hết các trà lúa, giống lúa vụ Xuân 2025 trổ không thoát, thời gian trổ kéo dài, không đều, thoái hóa đầu bông, tỷ lệ lép xanh cao. Nguyên nhân là do giai đoạn lúa phân hóa đòng và trổ bông thời tiết lạnh kéo dài, ẩm độ không khí cao, ít ánh sáng, nhiệt độ ngày đêm chênh lệch lớn làm ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng, phát triển của cây lúa. Một số vùng xuống giống sớm hơn lịch thời vụ từ 15 - 20 ngày, cùng với việc sử dụng các giống không đảm bảo, giống mẫn cảm với nhiệt độ thấp cũng góp phần làm tăng mức độ thiệt hại.

Vụ Xuân 2025, huyện Yên Thành gieo cấy trên 12.850 ha. Ước tính sơ bộ đến thời điểm này có khoảng 150 ha lúa sử dụng giống mới bị ảnh hưởng; trong đó, tỷ lệ lép xanh phổ biến từ 30 - 50%, cá biệt có những diện tích lên đến 60 - 80%, không có khả năng thu hoạch. Ngoài ra, các giống khảo nghiệm, giống sản xuất thử như SYN 18, dự hương… cũng bị ảnh hưởng.

Theo thống kê của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An) toàn tỉnh gieo cấy 34 giống lúa (18 giống lúa lai, 16 giống lúa thuần). Trong 34 giống lúa nói trên thì có 10 giống lúa ngoài cơ cấu của Đề án tổ chức sản xuất trồng trọt vụ Xuân 2025 như: LC 25, Syn 12, Syn 18, Khang dân 18, Nếp A Sào, Ngọc Nương 9...

Đa số các diện tích lúa trên địa bàn tỉnh có xuất hiện hiện tượng thoái hóa đầu bông, gié. Một số giống có mức độ thoái hóa cao hơn như: Lúa lai gồm Thái Xuyên 111, VT404, HYT100, An Nông 1424, ADI 73, VT868, Syn 8, Syn 12, Syn 18, Dương ưu 612, LC25, Q.ưu 6, Thụy Hương 308; Lúa thuần gồm AYT 77, AC5, TBR225, Dự hương 8, Q5,… Qua kiểm tra đánh giá cho thấy, những diện tích trổ trước 20/4 nhìn chung có mức độ thoái hóa cao hơn các diện tích trổ sau 20/4/2025. 

Về hiện tượng lúa lép xanh, không kết hạt cao xuất hiện nhiều trên diện tích lúa trổ trước 15/4/2025, đặc biệt trên những diện tích trổ sớm trước 10/4/2025. Huyện Diễn Châu bị thiệt hại với (1.400 ha) và xuất hiện trên nhiều giống khác nhau; trong đó, các giống có mức độ lép cao như D ưu 725 (Hà Xuyên 1425), An Nông 1424, HYT 100, ADI 73, AYT77, VT404,... với tỷ lệ khoảng 40 - 60%, cục bộ một số diện tích tỷ lệ bị lép lửng, không kết hạt trên 70%.

Cũng theo Chi cục này, nguyên nhân khách quan dẫn đến lúa thoái hóa đầu bông, gié; trổ không thoát, lép xanh, không kết hạt là do chịu ảnh hưởng dị thường của thời tiết, đặc biệt trong thời gian lúa làm đòng - trổ. Thời điểm lúa làm đòng, trổ bông của các trà lúa trỗ trước 15/4, nhất là diện tích trổ trước 10/4 có nhiệt độ trung bình thấp hơn 7 - 10 độ C so với yêu cầu nhiệt độ tối ưu, số giờ nắng trung bình trong ngày thấp hơn 4,6 - 5,6 giờ so với yêu cầu của cây lúa, đặc biệt có thời điểm 5 ngày liên tiếp có số giờ nắng bằng 0. Một số giống lúa như D.Ưu 725 (Hà Xuyên 1425), An Nông 1424, HYT 100, ADI 73, VT404, Ngọc nương 9... chịu ảnh hưởng rõ rệt hơn, tỷ lệ hạt lép cao so với các giống khác.

Nguyên nhân chủ quan là do công tác chỉ đạo sản xuất, thực hiện lịch thời vụ gieo cấy tại một số địa phương cơ sở chưa quyết liệt, không đúng theo lịch thời vụ của Đề án tổ chức sản xuất trồng trọt vụ Xuân 2025. Nông dân chưa tuân thủ khung thời vụ gieo cấy theo đề án sản xuất của tỉnh, huyện. Nhiều vùng nông dân vẫn duy trì tập quán gieo cấy sớm hoặc rất sớm, không tuân thủ lịch thời vụ của tỉnh như các huyện (Anh Sơn, Tân Kỳ, Diễn Châu, Quỳnh Lưu, Yên Thành, Thái Hòa, Nghĩa Đàn…). Một số vùng nông dân chưa tuân thủ cơ cấu giống của địa phương, đưa các giống chưa được theo dõi, đánh giá kỹ tính thích ứng vào sản xuất.

Ông Nguyễn Tiến Đức - Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Nghệ An cho biết, để hạn chế thiệt hại cho nông dân, ngành nông nghiệp, chính quyền địa phương đang xem xét có chính sách hỗ trợ cho nông dân có diện tích bị thiệt hại nặng để khắc phục khó khăn; đồng thời, vận động các công ty giống hỗ trợ cho người nông dân.

Đến thời điểm hiện tại đã có Tập đoàn Giống cây trồng Việt Nam Chi nhánh Miền Trung Vinaxit đã thống nhất hỗ trợ 1 triệu đồng/sào đối với các giống lúa của công ty bị hóa đầu bông, gié; trổ không thoát, lép xanh, không kết hạt. Bên cạnh đó, nhưng giống có biểu hiện bị lép cao trong vụ Xuân 2025 cần được tiếp tục rà soát, theo dõi đánh giá kỹ lưỡng hơn trong điều kiện sản xuất vụ Xuân tiếp theo để tránh rủi ro khi đưa vào sản xuất.

Ngành nông nghiệp và chính quyền địa phương cũng cần tuyên truyền, chỉ đạo quyết liệt hơn nữa việc tuân thủ khung thời vụ và cơ cấu giống của tỉnh, huyện, xã; kiểm soát chặt chẽ chất lượng giống, ngăn chặn việc đưa các giống chưa được đánh giá tính thích nghi với điều kiện sinh thái thái đặc thù của địa phương vào sản xuất trên diện rộng.

Vụ Xuân năm 2025, tỉnh Nghệ An gieo cấy trên 91.026 ha lúa (đạt 100,6 %). Trong đó có 52.480,78 ha lúa cấy, 38.545,48 ha lúa gieo thẳng. Có trên 40.000 ha được người dân gieo, cấy trước khung thời vụ đề án, nhiều diện tích sớm hơn khung thời vụ từ 10 - 15 ngày, thậm chí một số vùng sớm hơn đến 25 - 30 ngày. Năng suất vụ Xuân 2025 tại Nghệ An dự kiến đạt 67,5 tạ/ha, giảm khoảng 9,7% so với vụ xuân năm 2024.