Tác động tích cực của EVFTA sau 3 năm thực thi

Tham dự hội thảo có: TS. Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện CIEM  TS. Dennis Quennet, Cố vấn trưởng Chương trình Cải cách kinh tế vĩ mô/tăng trưởng xanh; TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh; PGS. TS Nguyễn Chiến Thắng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu châu Âu, Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam; ông Nguyễn Ngọc Quang, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp vừa và nhỏ ngành nghề nông thôn Việt Nam cùng các chuyên gia, học giả đại diện các bộ, ngành.

Hiệp định EVFTA tiếp tục duy trì đà xuất khẩu của Việt Nam sang EU

Phát biểu khai mạc hội thảo, TS. Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện CIEM cho biết, hội thảo tập trung vào bốn mục tiêu cụ thể: tổng quan về việc thực hiện Hiệp định EVFTA trong giai đoạn 2020 - 2023 trong các cân nhắc rộng hơn về bối cảnh (địa chính trị, kinh tế quốc tế và khu vực); phân tích định tính tác động với kinh tế Việt Nam, và lưu chuyển thương mại, đầu tư giữa EU - Việt Nam sau ba năm thực thi Hiệp định EVFTA; đánh giá tác động của Hiệp định EVFTA tới Việt Nam sau ba năm thực thi dưới góc nhìn thể chế trong một số lĩnh vực; đề xuất các khuyến nghị chính sách nhằm thực thi có hiệu quả Hiệp định EVFTA trong thời gian tới.

Theo TS. Trần Thị Hồng Minh, dù phải đối mặt với không ít khó khăn về hệ lụy tiêu cực về kinh tế trong dịch bệnh Covid-19, Việt Nam vẫn có những nỗ lực khá sôi động và toàn diện để chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Một nỗ lực quan trọng là phối hợp với Liên minh châu Âu (EU) phê chuẩn và thực hiện Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) kể từ tháng 8/2020 - ngay khi dịch Covid-19 còn diễn biến phức tạp. Theo đó, EVFTA nhận được nhiều kỳ vọng, bởi đây không chỉ là Hiệp định thương mại tự do (FTA) đầu tiên của Việt Nam với EU, mà còn là một FTA thế hệ mới. Cùng với Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), EVFTA được kỳ vọng sẽ tạo thêm động lực để Việt Nam hoàn thiện năng lực thể chế phù hợp với yêu cầu và bối cảnh phát triển mới.

EVFTA đã góp phần tạo điều kiện cho xuất khẩu vào EU phục hồi mạnh mẽ, đặc biệt trong hai năm đầu. Theo đó, xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và EU (không tính Anh) trong giai đoạn 2012 - 2022 có xu hướng mở rộng quy mô và đối tác, tốc độ tăng trưởng trung bình xuất khẩu đạt 10,5%/năm, nhập khẩu đạt 6,4%/năm. Trong giai đoạn 2020 - 2022, sau khi EVFTA được ký kết, xuất khẩu sang thị trường EU phục hồi từ mức giảm 1,8% năm 2020 lên tăng 14,2% năm 2021 và 16,8% năm 2022. Như vậy, tác động đối với xuất khẩu vào EU trong năm thứ ba có phần kém tích cực hơn. Theo, đại diện Viện CIEM, nguyên nhân có thể là do kinh tế thế giới nói chung và kinh tế EU nói riêng gặp những khó khăn do những yếu tố (xung đột địa chính trị; xung đột Nga - Ucraina; tăng giá hàng hóa trên thị trường thế giới và áp lực lạm phát; lãi suất điều hành và các quy định đối với nhập khẩu có xu hướng gia tăng ở thị trường EU…). Vì vậy, tác động của EVFTA đối với tăng trưởng nhập khẩu từ EU có phần kém rõ ràng hơn so với tăng trưởng xuất khẩu vào EU.

Bên cạnh đó, EVFTA cũng giúp cho Viêt Nam tăng cường nhập khẩu thiết bị máy móc, thiết bị và công nghệ hiện đại góp phần cho quá trình công nghiêp hóa và hiện đại hóa đất nước, giúp tiêu chuẩn các sản phẩm tăng cao hơn và tăng khả năng gia nhập vào chuỗi giá trị toàn cầu, tăng tính cạnh tranh của sản phẩm Viêt Nam trên thị trường thế giới. Hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam nhìn chung đã cải thiện khả nǎng đáp ứng nhu cầu nhập khẩu của thị trường EU ngay sau khi EVFTA đi vào thực thi. Tuy nhiên, cơ cấu xuất khẩu sang EU trong giai đoạn 2017 - 2021 vẫn dịch chuyển theo hướng giảm các sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao. Hoat động xuất khẩu sang thị trường này vẫn thấp hơn kỳ vọng, cho thấy tiềm năng để gia tăng xuất khẩu vào thị trường EU vẫn còn rất lớn.

Đối với đầu tư nước ngoài, tác động với dòng vốn đầu tư từ EU vào Viêt Nam cho thấy, những cải thiện rõ rệt xét trong tổng thể kết quả thu hút FDI của Viêt Nam. Với nhiều ưu đãi thuế quan và gỡ bỏ các hạn chế tiếp cận thị trường trong nhiều lĩnh vực, EVFTA đã mở rộng cửa cho các nhà đầu tư EU tiếp cận và mở rộng đầu tư ở Việt Nam.

Vai trò đòn bẩy của EVFTA đối với thương mại Việt Nam

Công bố kết quả nghiên cứu “Đánh giá kết quả 3 năm thực thi EVFTA đối với kinh tế Việt Nam”, ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Nghiên cứu tổng hợp CIEM cho biết, dù chịu ảnh hưởng không nhỏ của đại dịch Covid-19 bùng phát năm 2020, nhưng đầu tư từ EU vào Việt Nam ít nhiều đã tăng sau đại dịch. Trong đó, Hà Lan, Pháp, Luxembough, Đức, Đan Mạch, Bỉ lần lượt là sáu nhà đầu tư hàng đầu của EU vào Việt Nam.

Từ góc độ thể chế, EVFTA đã phát huy vai trò thúc đẩy cải cách thể chế. Kết quả phân tích cho thấy các lĩnh vực như thương mại, đầu tư, quyền sở hữu trí tuệ, phát triển bền vững, dịch vụ tài chính và mua sắm công đều có nhiều điều chỉnh về các thể chế, văn bản quy phạm pháp luật, và hệ thống pháp luật Việt Nam phần lớn đã tương thích với các cam kết trong EVFTA. Tiến độ chuẩn bị một số văn bản quy phạm pháp luật để triển khai EVFTA có phần nhanh hơn so với CPTPP, có thể do đã rút kinh nghiệm từ quá trình tổ chức thực thi CPTPP...

Tuy nhiên, Việt Nam cần cân nhắc cách tiếp cận đối với một số cam kết trong một số lĩnh vực, tránh nội luật hóa một cách quá cứng nhắc và ảnh hưởng đến khả nǎng thích ứng của thị trường trong nước trước các diễn biến, bối cảnh mới.

Phát biểu tại diễn đàn, TS. Dennis Quennet, Cố vấn trưởng Chương trình Cải cách kinh tế vĩ mô/tăng trưởng xanh cho biết: EVFTA là Hiệp định thương mại thế hệ mới. Nó có tác động và ảnh hưởng đến tất cả các thành phần trong nền kinh tế từ các doanh nghiệp đến Nhà nước. Đồng thời, EVFTA sẽ là hiệp định thúc đẩy nền kinh tế xanh tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, TS. Dennis cũng đánh giá cao về kết quả nghiên cứu của CIEM và khẳng định, nghiên cứu đã trình bày chi tiết, chất lượng về những đóng góp, kết quả của EVFTA.

Một số khuyến nghị để tận dụng tốt hơn EVFTA

Cũng tại hội thảo, ông Nguyễn Anh Dương - Trưởng ban Nghiên cứu tổng hợp CIEM cho biết, mặc dù đã đạt được những kết quả nhất định, tuy nhiên, chúng ta vẫn chưa tận dụng hết những cơ hội từ EVFTA. Ông Dương đã đưa ra những những khó khăn, thách thức mà Việt Nam vẫn đang phải đối mặt. Hiện nay, hệ thống pháp lý và quy định ở Việt Nam vẫn còn không ít khó khăn và thiếu rõ ràng đối với các doanh nghiệp nước ngoài; thị trường lao động dồi dào nhưng chất lượng và trình độ chuyên môn của lao động vẫn còn hạn chế; còn nhiều hạn chế về quyền sở hữu trí tuệ; cạnh tranh từ các nhà sản xuất địa phương; hạ tầng giao thông, điện - nước vẫn còn nhiều khó khăn, đặc biệt tại khu vực nông thôn.

Như vậy, để khai thác tối đa lợi ích từ EVFTA trong bối cảnh cải cách thể chế kinh tế và hội nhập quốc tế của Việt Nam, báo cáo đã đưa ra các khuyến nghị cụ thể như: tiếp tục ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và bảo đảm các cân đối lớn cho nền kinh tế; tǎng cường sự phối hợp đồng bộ từ Trung ương tới địa phương; tǎng cường công tác tuyên truyền, phổ biến về FTA tới các khối doanh nghiêp, đặc biệt các doanh nghiệp vừa và nhỏ; nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư và kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiêp và cả nền kinh tế; tǎng cường và đổi mới các hoạt động xúc tiến thương mại, định hướng thị trường xuất khẩu nhằm tận dụng cơ hội từ EVFTA; rà soát, đơn giản hóa các quy định, thủ tục về cấp giấy chứng nhận C/O cho doanh nghiêp xuất khẩu sang các thị trường đối tác; chủ động nghiên cứu các nội dung liên quan đến cải cách cơ cấu nhằm hỗ trợ thực thi EVFTA.

Đại diện cho khối doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam, ông Nguyễn Ngọc Quang, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa ngành nghề nông thôn Việt Nam cho biết, khi được đưa vào thực thi, EVFTA đã trở thành đòn bẩy thúc đẩy thương mại Việt Nam, giúp đa dạng hóa thị trường và mặt hàng xuất khẩu, đặc biệt là các mặt hàng nông, thủy sản cũng như những mặt hàng vốn có nhiều lợi thế cạnh tranh của Việt Nam. Theo đó, EVFTA cũng mở cơ hội thị trường tới các doanh nghiệp  vừa và nhỏ nói chung và của hội viên Hiệp hội chúng tôi nói riêng. Đồng thời, thông qua EVFTA các doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam cũng được hỗ trợ bởi hiệp định thương mại quốc tế này.

Tại hội thảo, các đại biểu đã trao đổi thêm về tồn tại, hạn chế và bài học kinh nghiệm trong việc thực thi EVFTA trong giai đoạn 2020 - 2023; các kiến nghị, giải pháp nhằm thúc đẩy môi trường kinh doanh thuận lợi, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, thúc đẩy các sáng kiến phát triển bền vững, hợp lý hóa các dịch vụ tài chính và quy trình mua sắm công phù hợp với EVFTA trong thời gian tới.