Tín chỉ carbon: Đã đến lúc doanh nghiệp nhỏ và cuộc?

Tín chỉ carbon là một đơn vị đại diện cho việc cắt giảm hoặc loại bỏ một tấn khí CO₂ (hoặc tương đương) ra khỏi bầu khí quyển. Đây là công cụ tài chính được thiết kế để khuyến khích các hành động giảm phát thải khí nhà kính. Một tín chỉ có thể được tạo ra từ các hoạt động như trồng rừng, chuyển đổi sang năng lượng sạch, xử lý chất thải bằng biogas, cải tiến quy trình sản xuất hoặc chăn nuôi sạch… Các tín chỉ này có thể được bán cho những tổ chức cần bù đắp lượng phát thải CO₂ vượt hạn mức — tạo nên một thị trường carbon, nơi “người phát thải” mua từ “người giảm thải”.

Việc đo lường lượng CO₂ cần phải thực hiện thông qua các phương pháp được chuẩn hóa quốc tế, như IPCC Guidelines, Gold Standard, Verra (VCS)… Đối với trồng rừng hoặc nông nghiệp tái sinh, cần đo mật độ sinh khối carbon hấp thụ qua từng năm. Việc này thường cần thiết bị chuyên dụng như máy đo quang phổ, máy định vị GPS, mẫu đất, mẫu lá để kiểm nghiệm. Một số tổ chức quốc tế còn yêu cầu dữ liệu vệ tinh, hình ảnh drone, và nhật ký canh tác minh bạch. Ở các trang trại chăn nuôi, việc đo lường metan (CH₄) phát thải từ phân, từ thức ăn lên men, cũng được quy đổi ra lượng CO₂ tương đương để tính chỉ số carbon.

Để tham gia thị trường tín chỉ carbon, doanh nghiệp cần chuẩn bị một loạt yếu tố:

• Đầu tiên là tiềm năng cắt giảm khí thải: mô hình canh tác hoặc sản xuất phải thực sự giúp giảm CO₂ một cách đáng kể và có thể chứng minh được bằng số liệu.

• Thứ hai là hồ sơ kỹ thuật: gồm bản mô tả dự án (PDD), báo cáo cơ sở phát thải hiện tại, kế hoạch vận hành và theo dõi…

• Thứ ba là đội ngũ kỹ thuật hoặc đối tác tư vấn đủ năng lực: vì quy trình chứng nhận khá phức tạp, kéo dài từ 6 tháng đến 2 năm.

• Thứ tư là diện tích và quy mô tối thiểu: tùy phương pháp, nhưng ví dụ với mô hình trồng rừng, cần tối thiểu 50ha đất rừng mới đủ để tạo ra khối lượng tín chỉ đủ bán. Mật độ trồng cây hấp thụ carbon hiệu quả thường vào khoảng 1.100–1.600 cây/ha đối với rừng hỗn hợp.

• Thứ năm là quyền sở hữu tín chỉ: doanh nghiệp phải chứng minh mình có quyền hợp pháp sử dụng đất, khai thác tài nguyên hoặc điều hành quy trình sản xuất để tránh tranh chấp sau này.

  

Hiện tại, giá tín chỉ carbon quốc tế dao động từ 3 đến 20 USD/tín chỉ tùy vào chất lượng dự án và tiêu chuẩn chứng nhận. Một hecta rừng tái sinh ở Việt Nam mỗi năm có thể hấp thụ 8–15 tấn CO₂, tương đương với 8–15 tín chỉ. Nếu tính giá trung bình 10 USD/tín chỉ, 100ha rừng có thể mang về 800–1.500 triệu đồng/năm chỉ từ việc bán tín chỉ. Đó là lý do vì sao nhiều tổ chức đang quay lại đầu tư vào rừng, hoặc cải tạo đất nông nghiệp để tăng khả năng hấp thụ carbon.

Tuy nhiên, thị trường này không dành cho người nóng vội. Chi phí đầu tư ban đầu rất lớn, và nếu không có đủ kiến thức, doanh nghiệp dễ bị “cuốn” vào những dự án kém hiệu quả hoặc bị từ chối chứng nhận. Thêm vào đó, giá tín chỉ biến động liên tục, có thời điểm xuống dưới 3 USD, khiến lợi nhuận không đảm bảo nếu doanh nghiệp không có đầu ra ổn định. Hiện nay ở Việt Nam, chỉ có một số công ty quy mô lớn như Vinamilk, TH True Milk, Duy Tân, PAN Group… đang thí điểm hoặc đầu tư bài bản vào tín chỉ carbon. Phần lớn doanh nghiệp nhỏ, hợp tác xã vẫn đứng ngoài cuộc do thiếu vốn, thiếu kỹ thuật, và không tiếp cận được đơn vị chứng nhận uy tín.

Một tín hiệu tích cực là các chính sách đang dần được hoàn thiện. Nghị định 06/2022/NĐ-CP và Thông tư 17/2022/TT-BTNMT là nền tảng pháp lý đầu tiên cho thị trường carbon trong nước. Từ năm 2025, các lĩnh vực trọng điểm như điện, thép, xi măng, nông nghiệp… sẽ phải kiểm kê khí thải, tạo ra nhu cầu thực sự cho tín chỉ carbon. Dù vậy, Nhà nước cần có thêm các chương trình hỗ trợ cụ thể: cho vay tín dụng xanh, hướng dẫn đo khí thải miễn phí, ưu đãi cho cụm doanh nghiệp tham gia chung dự án carbon, hỗ trợ xúc tiến thương mại và tìm đối tác mua tín chỉ.

Đối với doanh nghiệp nhỏ và hợp tác xã, cần nhìn nhận tín chỉ carbon không chỉ là một nguồn thu, mà còn là chiến lược nâng tầm giá trị nông sản. Sản phẩm có chứng nhận giảm phát thải dễ dàng tiếp cận các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Hoa Kỳ. Thay vì cố gắng làm một mình, nên tham gia các liên minh ngành, tìm đến các tổ chức phi lợi nhuận hoặc viện nghiên cứu để được hỗ trợ kỹ thuật, xây dựng mô hình thử nghiệm từ nhỏ đến lớn.

Việc đầu tư vào tín chỉ carbon đòi hỏi sự hiểu biết sâu, sự kiên nhẫn và tầm nhìn dài hạn. Nhưng nếu bắt đầu sớm và đi đúng hướng, đây sẽ là chìa khóa vàng giúp doanh nghiệp nhỏ Việt Nam thoát khỏi bài toán “giá rẻ, biên lợi nhuận thấp”, vươn lên trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Thị trường tín chỉ carbon đang hình thành — và bây giờ chính là lúc tính toán kỹ lưỡng để tham gia.